Xitay ölkilirige ewetilidighan Uyghur oqutquchilargha siyasiy telim-terbiye kursi orunlashturuldi

“Chongxwa” ottura mektipide oquwatqan Uyghur oqughuchi abduraxman memet xitay sawaqdashliri bilen bille. 2014-Yil 2-noyabir, tyenjin.

Ötken hepte xitayning hökümet taratqulirida, Uyghur diyaridin 3000 gha yéqin oqutquchining xitay ölkiliridiki Uyghur oqughuchilar oquwatqan mekteplerge ewetilidighanliqi xewer qilin'ghan idi. Radiyomiz igiligen ehwallardin bu oqutquchilarning bir qismi bu yil yazliq tetilde ürümchidiki pédagogika uniwérsitétida kursqa qatnashturulghan we ulargha xitay ölkiliridiki oqughuchilarning siyasiy telim-terbiye xizmitini qandaq ishlesh heqqide léksiyiler orunlashturulghanliqi melum boldi.

Ürümchidiki pédagogika uniwérsitétining mektep toridin melum bolushiche, mezkur mektepte 2016-yilliq “Shinjang sinipliri” gha ewetilidighan kurslargha yétekchi oqutquchi terbiyilesh merkizi qurulghan bolup, pédagogika uniwérsitétida tesis qilin'ghan yazliq kursqa 9-awghusttin 18-awghustqa qeder 1207 neper oqutquchini terbiyilesh wezipisi bérilgen.

Mektep toridiki xewerdin melum bolushiche, 2-awghust küni mektep kulubida 2016-yilliq ichkiridiki“Shinjang sinipliri” gha yétekchilikke ewetilidighan oqutquchilarni terbiyilesh kursining seperwerlik yighini échilghan. Yighinda mektep partkom sékrétari wu wénwu we mektep mudiri weli barat, mu'awin mektep mudiri gülperi abdulla qatarliqlar söz qilip, pédagogika uniwérsitétigha wezipe qilip bérilgen ichkiridiki “Shinjang sinipliri” gha ewetilidighan 1207 neper oqutquchini terbiyilesh kursining wezipisi we ehmiyitini tekitligen.

Xewerde tilgha élinishiche, oqutquchilargha échilghan seperwerlik yighinida xitay ölke, sheherlirige ewetilidighan oqutquchilarning wezipisi heqqide toxtilip, bu oqutquchilardin 2 yilliq wezipe mudditi ichide özi mes'ul bolidighan Uyghur oqughuchilarning oqush ehwali we kündilik turmushigha mes'ul bolushtin bashqa, oqughuchilargha qaritilghan siyasiy telim-terbiyini ching tutushqa ehmiyet bérishi, oqughuchilar arisida bölgünchilik, diniy radikalliq idiyisining yamrishining aldini élip, oqughuchilargha, milletler ittipaqliqi we dölet birlikini himaye qilish, sotsiyalistik tüzümni himaye qilish terbiyisini kücheytish telep qilin'ghan.

Xitayning shinjang xewerliri, yer shari waqti géziti qatarliqlardimu xitay ölkilirige ewetilidighan oqutquchilar heqqide xewer bérilgen bolup, 15-awghust küni ürümchide Uyghur aptonom rayonluq hökümetning mexsus uzitish murasimi ötküzüp, murasimda Uyghur diyarining teyinlen'gen emeldari jang chünshenning söz qilip, oqutquchilardin “Bölgünchilikke we diniy radikalliqqa qarshi birlik, ittipaqliq shekillendürüsh” ning zörüriyitini tekitligenliki alahide tilgha élin'ghan.

Xitaygha ewetilidighan oqutquchilar we bu yilliq kurs heqqide toxtalghan bir oqutquchi, ularning mektipidinmu xitay ölkiliridiki “Shinjang sinipliri” gha tallan'ghan yétekchi oqutquchilarning siyasiy arqa körünüshi aldinqi shert qilinip, tallinip ewetilidighanliqini, bu oqutquchilarning wezipisi adette 1 yildin 2 yilgha qeder bolidighanliqini bildürdi.

Mektep toridiki uchurgha asasen, pédagogika uniwérsitéti dawamliq terbiye ma'aripini bashqurush ishxanisi we mezkur mektepte échilghan kursqa ders ötidighan oqutquchilargha téléfon qilghan bolsaqmu, emma téléfonimiz élinmidi.

Uyghur diyarining jenub we shimalidiki wilayet, nahiyilerdin tallinip, mezkur terbiyilesh kursida léksiye éliwatqan kursantlardin bireylen öz kimlikini ashkarilimasliq sherti bilen ziyaritimizni qobul qildi.

Bu oqutquchi mundaq dédi: “Bizge 2 yil wezipe ötesh belgilendi. Elwette bu ikki yil ichide hazir mektipimde éliwatqan ma'ashimgha qoshup bérilidighan kamondropka puli, tamaq puli qatarliqlar künsayin ösüwatqan mal bahasi we éshiwatqan kündilik chiqimimgha iqtisadiy jehettin xéli payda bolushi mumkin. Emma,men we men bilen birlikte ichkiri ölkilerge baridighan oqutquchilar 14-15 yéshidila ata-aniliridin ayrilip, bashqa ölke, sheherlerde oquydighan yash ösmürlerni bashqurushning undaq asan emeslikini yaxshi bilimiz. Bolupmu bizdin özimiz yétekchilik qilidighan oqughuchilarning kündilik turmush ehwalidin xewer élishtin bashqa, ulargha qarita siyasiy telim -terbiyeni kücheytishning téximu muhimliqi telep qiliniwatqan shara'itta, bu wezipini üstimizge élishimiz hazirdin bashlapla bizde zor bésim peyda qilmaqta.”

Muhajirettiki Uyghur közetküchiler we pa'aliyetchilerdin amérikidiki Uyghur kishilik hoquq programmisining tetqiqatchisi zubeyre xanim we türkiyediki Uyghur pa'aliyetchisi hamutxan köktürk ependiler öz qarishini otturigha qoyup, da'irilerning bu yil xitay ölkilirige ewetilidighan oqutquchilarni köpeytishi we bu oqutquchilarni mexsus siyasiy jehettin terbiyilesh kursi échishining sewebliri heqqide toxtaldi.

Uyghur kishilik hoquq programmisining tetqiqatchisi zubeyre xanim öz qarishini otturigha qoyup, xitay hökümitining bu yillarda Uyghur oqughuchilarni xitay ölkiliride terbiyilesh yeni milliy medeniyet muhitidin ayriwétish arqiliq, ularda milliy ang we milliy héssiyat shekillinishning aldini almaqchi bolghan bolsimu, emma bu tedbir xitay kütkendek netije bermigenlikini tekitlidi.

Türkiyediki Uyghur pa'aliyetchisi hamutxan köktürk ependi ilgiri istanbuldiki sherqiy türkistan wexpide uzun mezgil Uyghur oqughuchilarni orunlashturush xizmitige mes'ul bolghan bolup, u xitay da'irilirining, Uyghur ewladlirini milliy örp-adet we diniy eqidisidin yiraqlashturush meqsitide yillardin buyan xitay ölke, sheherliride mexsus “Shinjang sinipliri” namida, xitay ma'aripi we kompartiye eqidisi boyiche terbiyilesh élip bériwatqan bolsimu, emma nöwettiki intérnét dewride hökümet da'irilirining bu urunushi ular arzu qilghandek ünüm bermigenliki üchün, bügünki kündiki atalmish “Shinjang sinipliri” ning emeliyette da'irilerni téximu ensiritidighan we xitay hökümitining béshini qaturidighan jiddiy mesililerning birige aylan'ghanliqini bildürdi.

Xitay hökümet da'iriliri 2000-yillardin kéyin, xitay ölkiliride mexsus “Shinjang sinipliri” tesis qilip, 14-15 yashlar etrapidiki Uyghur oqughuchilarni ana yurti,ata-anisi téximu muhimi Uyghurlarning medeniyet muhitidin ayrip xitay ma'aripi we idé'ologiyisi boyiche terbiyilesh élip bériwatqan bolup, da'irilerning bu herikiti chet'ellerdiki Uyghur teshkilatliri, xelq'ara jem'iyet we Uyghur ziyaliyliri teripidin tenqidlinip, “Uyghur ewladlirini ana til muhitidin yiraqlashturidighan ménge yuyush herikiti”, “Ösmür yéshidiki balilarni ata-aniliridin ayriwétip a'ile terbiyisi we milliy medeniyet terbiyisidin mehrum qilishni meqset qilghan ma'arip métodigha xilap qilmish” dep teriplinip, bu heriketni toxtitish telep qilin'ghan. Emma da'iriler yenila Uyghur oqughuchilarni xitay ölkiliride terbiyileshni dawamlashturghan bolup, xitayning yer shari waqti gézitining 18-awghusttiki xewiridin melum bolushiche, 2016-yili 8-aygha qeder atalmish “Shinjang sinipliri” da oqush üchün ewetilgen oqughuchilar 234 minggha yetken.