Ma shingrüy: “Partiyemizning shinjang siyasitini toluq ijra qilimiz! ” (1)

Uyghur aptonom rayonluq partkomning sékrétari ma shingrüy nutuq sözlewatidu, 2022-yili 30-iyul, ürümchi

Uyghur diyarida ötken on yil mabeynide ijra qilinip kéliwatqan bash siyasiy idiye xitay hökümiti kontrolluqidiki herqaysi axbarat wasitiliride “Yéngi dewrdiki partiyemizning shinjangni idare qilish istratégiyesi” dep ixcham teswirlinip kéliwatqan bolup, az dégendimu bir milyondin üch milyon'ghiche dep texmin qilin'ghan sandiki Uyghurning lagérlargha qamilishi bilen buning ijra qilinishidiki eng yuqiri pelle yaritilghanidi. 16-Iyul küni Uyghur aptonom rayonluq partkomning sékrétari ma shingrüy xitay kompartiyesining karniyi bolghan “Izdinish” zhurnilida élan qilghan “Yéngi dewrdiki partiyemizning shinjangni idare qilish istratégiyesini toluq we toghra izchillashturup, xitayche alahidilikke ige zamaniwilashqan shinjang qurulushini puxta algha süreyli” témisidiki bash maqale bundin kéyinki “Shinjang xizmiti” ning yétekchi idiyesini yene bir qétim “Daghdughiliq” eskertken boldi.

 “Uyghurlar duch kélidighan kelgüsidin bésharet bériliwatidu! ”

Xuddi ilgiriki waqitlarda oxshash bolmighan sorunlarda tekrarlap ötkendek, bu qétimmu ma shingrüy özi tilgha éliwatqan “Yéngi dewrdiki shinjangni idare qilish istratégiyesi” ning xitay re'isi shi jinping layihelep chiqqan bash qibliname ikenlikini eskertishni untumighan. Shuning bilen birge buning xitay döliti we xitay kompartiyesining “Shinjang mesilisini hel qilish” tiki bash yétekchi idiye ikenlikini tekitlep, “Bu öz nöwitide shinjangda uzun mezgillik eminlik berpa qilishning tüpki we uzun mezgillik istratégiyesi. Shinjang xizmitide utuq qazinishning enggüshteri. Shuning üchün biz buni qilche éghishmastin toluq ijra qilishimiz lazim” dégen.

Ma shingrüyning körsitishiche, “Yéngi dewrdiki shinjangni idare qilish istratégiyesi” ning “Bash motori” bolghan mezmun “Shinjangni qanun arqiliq idare qilish” bolup, buningda “Shinjang xizmitining hemmila sahesini qanun boyiche idare qilish endizisi boyiche bir yaqliq qilish” , “Partiye rehberlik qilish, hökümet mes'ul bolush, jem'iyet ishtirak qilish” sheklide emelge éshishi lazim. Bundaq bolghanda “Qanun arqiliq idare qilish” mu birdek partiyening rehberlikige boysunushi lazim. “Bash mator” gha yandishipla kelgen madda bolsa “Ittipaqliship shinjangda muqimliq ornitish” bolup, buningda “Jungxu'a milliti ortaq kimliki chüshenchisi” ni yétekchi qilghan halda “Milletler ittipaqliqi” ni kücheytish asas qilinidu. Buningda jungxu'a millitining ortaq tarixi, jungxu'a millitining “Köp menbelik, emma bir gewdilik” haliti qatarliqlarni tutqa qilghan halda “Jungxu'a milliti ortaq kimliki chüshenchisi” ni “Shinjangdiki kadirlargha, yash-ösmürlerge singdürüsh” , shu arqiliq ularda “Toghra bolghan dölet qarishi, tarix qarishi, millet qarishi, medeniyet qarishi, diniy qarash” berpa qilish nishan qilinidu. Buning bilen “Xata” bolghan dölet qarishi, tarix qarishi, millet qarishi, medeniyet qarishi we din qarishi tügitilidu.

Ma shingrüy bu maqaliside alahide tekitligen nuqta shuki, “Shinjangni idare qilish istratégiyesi” emeliyette xitay re'isi shi jinping ikki qétim Uyghur diyarida ziyarette bolghan hemde merkezning ikkinchi we üchinchi qétimliq “Shinjang xizmiti yighini” gha riyasetchilik qilghandin kéyin sistémiliq halda hasil bolghan. Ötken yillarda “Shinjang xizmitide qolgha kelgen utuqlar” del mushu xil “Uzun mezgillik istratégiye” ning toghriliqini eng janliq ispatlap bergen. Shundaq bolghaniken, bundin kéyinki xizmetlerde bu bash istratégiyeni jezmen toluq we mukemmel shekilde ijra qilish lazim. Bu xildiki siyasetlerning “Yéngi dewrdiki qibliname” bolup qélishi heqqide söz bolghanda, radiyomizning ziyaritini qobul qilghan amérikidiki tunggan ziyaliyliridin ijtima'iy pa'aliyetchi ma jü (Ma Ju) buningdiki köp qatlamliq “Yoshurun amillar” heqqide alahide toxtaldi:

 “Ma shingrüyning bu qétimqi sözlirini biz az dégendimu mundaq üch qatlam boyiche chüshinishimiz lazim. Birinchi, u hazir shinjangda ijra boluwatqan insaniyetke qarshi jinayetlerning haman bir küni denhag (ga'aga) xelq'ara sotigha chiqidighanliqini bilidu. Shunga u kompartiyening we xitay dölitining tereqqiyat sho'arlirini pesh qilish arqiliq bularning mes'uliyiti özide emeslikini, bularning hemmisi béyjingning tapshuruqi boyiche boluwatqanliqini eskertmekchi؛ ikkinchi, bu sözlerde u bizge tolimu muhim bolghan bir uchurni yetküzüwatidu. Yeni xitay hökümiti ashu xildiki insaniyetke qarshi jinayetler we qirghinchiliqni ijra qilghan rayonda bu siyasetlerning tamamlanmay qalghan qisimlirining bundin kéyin ijra bolidighanliqini jakarlawatidu. Hazirghiche bolghan birnechche yilda biz ghayet zor kölemdiki jismaniy yoqitish we biyologiyelik yoqitishni, shuningdek medeniyet, til, din qatarliq sahelerdiki yoqitishni körduq. Bularning hemmisi 1948-yilidiki ‛b d t irqiy qirghinchiliqning aldini élish we uni jazalash ehdinamisi‚ diki irqiy qirghinchiliqqa chüshidighan mezmunlardur. Ma shingrüy bolsa mushu ré'alliqni wujudqa chiqarghan siyasetlerni ‛ulugh, shereplik we dawamliq ijra bolidighan siyaset‚ dewatidu.”

 “Xitay hazir muqimliqqa hemmidinmu bekrek mohtaj! ”

Ma shingrüyning bu qétimqi bash maqaliside otturigha qoyulghan téma emeliyette yéqinni élip éytqanda, 2023-yili mayda ürümchide xizmet tekshürüshide bolghan xitay memliketlik siyasiy kéngeshning re'isi wang xuningning bash maqaliside, 12-iyulda erkin tuniyazning bash maqaliside alahide tekitlen'gen. Emdilikte uning yene bir qétim ma shingrüyning aghzidin otturigha qoyulushi buning mundaqla dep qoyghan gepler emeslikini, belki buningdin kéyin Uyghur diyarida ijra qilinidighan siyasiy we ijtima'iy xizmetlerning yétekchi idiyesi ikenlikini namayan qilghanliq, dep qariliwatqanliqi melum. Bu qétim ma shingrüy kona “Muqamlar” ni qaytidin towlap, “Yéngi dewrdiki shinjangni idare qilish istratégiyesi” ning “Shinjangni qanun boyiche idare qilish, ittipaqliq arqiliq muqimlashturush, medeniyet arqiliq ozuqlandurush” ikenlikini alahide tekitligen.

Ma shingrüy tekitligen “Bash téma” uning maqaliside nöwettiki bir türlük tarixiy burch süpitide otturigha qoyulghan bolup, ijtima'iy muqimliq we uzun mezgillik eminlik ornitishtek bash nishan üchün xizmet qilidu. Bu bash nishan üchün bolsa “Jungxu'a milliy kimliki chüshenchisi” ni ornitish, dinlarni xitaychilashturush, yuqiri süpetlik tereqqiyatni emelge ashurush qatarliq bir qatar xizmetler orunlinishi kérek. Izchil türde “Muqimliq we eminlik” ornitilmidi dep qariliwatqan Uyghur diyarida bu bir qatar tedbirlerning élinishi tüpeylidin milliy kimlik, diniy étiqad qatarliq sahelerni chöridigen halda némilerning bolghanliqi, “Medeniyet arqiliq ozuqlandurush” namida Uyghur milliy medeniyet sahesining qandaq weyranchiliqqa duch kelgenliki yéqindin buyan oxshimighan uchur yolliridin köplep melum bolghanidi. Nyu-york uniwérsitétining piroféssori shya ming (Xia Ming) bu heqte radiyomizning ziyaritini qobul qilghanda, ma shingrüyning bu xildiki bash maqale élan qilishining yekke heriket emeslikini, eksiche buning xitay döliti we shi jinping üchün muhim boluwatqan bir zor pilanning emelge ashurulushidiki bir muhim qedem ikenlikini tekitleydu:

 “Hazir qaraydighan bolsaq bu xil yüzlinishte ikki jehettiki tereqqiyatni körüp yételeymiz. Biri, xitaydiki muqimliq mesilisi. Buningda eng chong mesile boluwatqini yenila shinjang rayoni. Chünki Uyghurlar we ular étiqad qiliwatqan islam dini xitay kontrolluqidiki kommunizm idé'ologiyesi bilen zadila chiqishalmaydu. Bundaq ehwalda bu xil chiqishalmasliq éniqla xitay üchün zor qarshiliq amilini meydan'gha keltüridu. Xitay bolsa bu xil qarshiliq tüpeylidin bu rayonda muqimsizliq peyda bolushni zinhar xalimaydu. Del shundaq bolghanliqi üchün xitay hökümiti hazir pütkül shinjang rayonini ménge yuyush herikitini sinaq qilidighan bir chong sinaq meydanigha aylandurup chiqti. Tibet rayonigha qaraydighan bolsaq, u jaydiki ehwal qandaqtur <hemkarlashmasliq> sheklidiki tinchliq kürishi sheklide otturigha chiqiwatidu. Shinjangda bolsa köp qétim zorluq küch ishlitilgen qarshiliq küch herikiti barliqqa kelgen. Shunga shi jinping hakimiyiti üchün hazirqi xitay térritoriyesini heqiqiy yosunda öz qolida tutup turushtiki eng zor xewp yaki eng zor bash aghriqi del shinjangdin kéliwatidu. Shunga shinjangda muqimliq ornitish xitay kompartiyesi üchün bekmu zor qimmetke ige. Ikkinchidin, shi jinping hakimiyiti hazir muqimliqni ishqa ashurup, özining hakimiyiti we siyasiy kontrolluqini toluq emelge ashuralighan teqdirdimu tashqi jehette izchil rusiyening ittipaqdash bolushigha mohtaj boluwatidu. Chünki shi jinping birnechche qétim ashkara tilgha alghandek, xitay hazir gherb dunyasining qismaqqa élishigha duch kéliwatidu. Bundaq ehwalda xelq'ara diplomatiye saheside xitay hökümiti tebi'iy rewishte rusiyeni eng chong ittipaqdash qilishi hemde uning bilen bir qazanda qaynash yolini tallishi muqerrer. Chünki bu xil hemkarliq xitayning ‛bir yol bir belbagh qurulushi‚ üchün achquchluq rol oynaydu. Némishqa désingiz shinjangmu, rusiyemu bu qurulushning ongushluq ishqa éshishida achquchluq jaylar hésablinidu.”

 “Jenubiy xitay etigenlik géziti” ning 17-iyuldiki obzorida éytilishiche, ma shingrüyning bu qétimqi maqaliside tilgha élishqa tégishlik bir yéngiliq uning “Biz amérika bashchiliqidiki gherb küchlirining shinjang mesilisini bahane qilip memlikitimizni qorshawgha élish suyiqestini bitchit qilishimiz, buningda qanun arqiliq idare qilishni kücheytip, tashqi ishlarni bir yaqliq qilish qabiliyitimizni ashurushimiz lazim” dep körsitishide öz eksini tapqan. Ma shingrüyning qarishiche, chet'ellik ziyaretchilerge “Heqiqiy shinjangni körsitish” , filim we naxshilar arqiliq “Shinjangni yaxshi teswirlesh” qatarliqlarmu öz nöwitide “Düshmen küchlerning suyiqestlirini bitchit qilish” rolini oynaydighan bolup, bu jehettiki xizmetler izchil dawam qilsa buning jezmen ijabiy ünümini körgili bolidu. Xitay hökümitining néme üchün tashqi küchlerge bundaq “Inkas qayturushi” heqqide söz bolghanda, “Uyghur kishilik hoquq qurulushi” tetqiqat guruppisining diréktori, doktor xénri shajiwéski (Henryk Szadziewski) buning mahiyette xitay hökümiti hés qiliwatqan tashqi bésimlar tüpeylidin barliqqa kelgen zörüriyet ikenlikini alahide tekitleydu:

 “Gerche men mejburiy emgek sahesi bilen yaxshi tonushluqi bolghan mutexessis bolmisammu, mushu ehwallargha asasen mejburiy emgek témisidiki jaza tedbirlirining qismen bolsimu roli bolghanliqini körüwélishqa bolidu. Bu xil rol yaki tesir gerche iqtisadiy jehettin bösüsh hasil qilish derijiside bolmisimu, yenila belgilik shekil alghan. Emma bu bizge küchlük bolghan bir ré'alliqni bayan qilip béridu: xitay hökümitidin hazir adaletsizlik we jinayi qilmishlar üchün hésab soriliwatidu. Méningche del mushu eyibleshler hazir xitay hökümiti dunyagha pesh qiliwatqan özlirining dunyawiy rehber ikenlikidek bayanlar bilen bir yerdin chiqmay qalghanliqtin ular bu xil müshkülattin qutulush üchün mana mushu shekilde inkas qayturush yolini talliwalghan. Shunga buningda iqtisadiy amil we bayan amili dégendek qosh qatlamliq inkas muhim orunni igiligen.”

Ma shingrüyning maqalisi nöwette birdek béyjing da'irilirining mexsus orunlashturushi boyiche otturigha chiqqan xizmet pilanining “Siliq” shekilde bayan qilinishi dep qariliwatqan bolup, uning mezmun jehette Uyghur aptonom rayonining re'isi erkin tuniyaz téxi bir hepte ilgiri élan qilghan mushuninggha oxshap kétidighan bash maqale bilen bir yerdin chiqishi tasadipiy emes idi. (Dawami bar)