Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanunining ijra qilinishini kücheytish telep qilinmaqta

Nyu-york portidiki amérika tamozhna we chégra qoghdash (CBP) xadimliri xitaydin kirgen, Uyghur rayonidiki türme yaki jaza lagérdikilerning emgiki bilen yasalghan dep guman qilin'ghan yalghan chach we qoshumche buyumlarni tekshürmekte. 2020-Yili 29-iyun.

Prézidént baydén 2021-yili 23-dékabir imza qoyghan “Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni” (UFLPA) 2022-yili 6-ayning 21-künidin bashlap CBP yeni amérika tamozhna we chégra qoghdash tarmaqliri teripidin resmiy ijra qilinishqa bashlighanidi. Bu qanun dawamliq amérikadiki ikki partiyening ortaq qollishigha érishken we amérika ana weten xewpsizliki ministirliqi üchün eng muhim wezipilerning biri bolup kelgen. Amérika dölet mejlisi CBP gha bu qanunni ijra qilish üchün 27 milyon amérika dolliridin artuq pul ajratqanidi.

UFLPA Amérika qoshma shtatlirining 1930-yildiki soda qanunining 307-maddisigha tüzitish kirgüzülgen yéngi qanuni bolup, bu qédéral qanunda toluq yaki qismen mejburiy emgek bilen yasalghan tawarlarni import qilish men'i qilin'ghan. Bu import qilishni men'i qilish, xitayning shinjang Uyghur aptonom rayonida pütünley yaki qismen halda Uyghur emgek küchlirini mejburiy ishliteleydighan orunlar teripidin teyyarlan'ghan barliq tawarlargha tesir körsitidu.

Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni (UFLPA) resmiy yolgha qoyulghanliqining bir yilliqi munasiwiti bilen amérika tamozhna we chégra qoghdash idarisi(CBP) doklat élan qildi.

Doklatta körsitilishiche, Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni yolgha qoyulghan ötken yili 6-ayning 21-künidin 2023-yili 5-ayning 29-künigiche CBP xitaydin amérikagha kirmekchi bolghan qimmiti 1 milyard 390 milyon dollardin ashidighan 4269 kontéynér yükni tutup qalghan. Shundaqla qimmiti 40 milyon dollardin ashidighan yükining amérikagha kirishi ret qilin'ghan. 643 Milyon dollardin ashidighan 1608 kontéynér mal amérika sodisigha qoyup bérilgen. Buningdin bashqa, bir terep qilinish qararini kütüp turghan sétilish qimmiti 711 milyon dollardin ashidighan 1985 kontéynér bar bolup, CBP xitaydin kelgen bu import mallar heqqide téxi qarar chiqarmighan iken.

Amérika tamozhna we chégra qoghdash idarisiCBP ning yuqiriqi doklatida, Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni ijra qilin'ghan tunji yilida amérika chégralirida 1 milyard 300 milyon dollardin artuq mehsulatning tutup qélinishining CBP üchün ghayet zor abide ikenliki tilgha élin'ghan bolsimu, emma mezkur qanunni qollighan amérika dölet mejlisi ezaliri we Uyghur kishilik hoquq teshkilatlirining bashqiche köz qarishi bolmaqta. Ular gerche deslepki aylarda, Uyghur mejburiy emgiki qanunini ijra qilish téz sür'ette ashqan bolsimu, emma yenila CBP ning ötken bir yildiki ijra qilish herikitining sür'iti we da'irisidin ümidsizlen'genlikini otturigha qoyushmaqta.

CBP Ning doklatidiki Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanunining bügün'ge qeder qandaq ijra qilin'ghanliqi heqqidiki melumatlarda körsitilishiche, birinchi pesillik ijra qilish basquchida, yeni 2022-yili 7-ayning 1-künidin 9-ayning 30-künigiche, tarmaqlar bir qisim mallarning ewetilishini toxtatqan. Buning ichide éléktron sahesidiki 1000 din artuq quyash énérgiyesi bataréye taxtisi bolup, hazir amérikagha orunlashturulghan quyash énérgiyesi bataréye taxtisining hemmisi dégüdek xitayda ishlepchiqirilghan zapchaslar arqiliq ishlinilgeniken.

Washin'gtonda pa'aliyet élip bériwatqan Uyghur kishilik hoquq qurulushi-UHRP ning 2023-yili 6-ayning 9-küni “Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanunining ijra qilinishining asta boluwatqanliqidin ümidsizlen'genliki” heqqide bayanat élan qilghanidi. Uyghur kishilik hoquq qurulushi mezkur qanunni ijra qilishta mejburiy emgekke chétishliq karxana-shirketlerning tizimliki ochuq bolushni, ijra qilishta yenimu küchlük tedbir qollinishni telep qilghan.

Nyu-york waqti géziti 22-iyun xewer élan qilishiche, amérika dölet mejlisi peyshenbe küni, xitayning mal sétiwélish tor béketliri bilen “Éghir” mejburiy emgek mesililiri heqqide doklat élan qilghan. Doklatta ular tému we shéyin üstidiki tekshürüshni kücheytishni teshebbus qiliwatqanliqini otturigha qoyghan.

Maqalide körsitilishiche, xitayning derijidin tashqiri téz moda parche sétish sodigiri-tému we shéyin hazir amérikadiki tunji we ikkinchi orundiki mal sétiwélish détali bolup qalghan, hemde ularning erzan mallarni amérikagha kelkündek tökme qiliwatqanliqi amérika dölet mejlisi ezalirining ghezipini qozghawatqanliqi melum. Témo we shéyinning amérikadiki istémalchilargha Uyghur élide ishlepchiqirilghan paxta arilashqan tawarlarni satqanliqi'i bayqalghan.

Awam palatasi tallash komitéti peyshenbe küni élan qilghan bu doklatida éléktron mehsulatliri, girim buyumliri, oyunchuq we kiyim-kéchek qatarliqlar hemde mejburiy emgek bilen ishlep chiqirilghan mehsulatlarning “Qerellik halda” amérikagha toshulushi mumkinlikini otturigha qoyghan.

Doklatta témugha qarita keskin baha bérilgen bolup, “Témuning teminatida intayin yuqiri xeter bar” déyilgen.

Doklatta körsitilishiche, ötken yili 9-ayda amérikada tijaret bashlighan tému hazir, 80 mingdin artuq tor arqiliq amérikagha her yili milyonlighan bolaq mal ewetidiken.

Xitay zawutliridin amérika istémalchilirigha biwasite satidighan teminligüchiler bu tor béketler arqiliq kiyim-kéchek, éléktron mehsulatliri we bashqa buyumlarni biwasite istémalchilargha töwen bahada satidu. Baj yaki hökümet heqqi élinmaydu. Ular qanundiki belgilimide békitilgen pochta heqqidin töwen bahada mal ewetkenliki üchün, bu xil sodigha qatnashqan shirketler mal teminlesh zenjiri heqqide téximu az uchur telep qilidu. Buning bilen amérika tamozhna xadimlirining zeherlik chékimlik, saxta buyumlar we mejburiy emgek bilen yasalghan buyumlar qachilan'ghan oralmilarni bayqishi teske toxtaydu.

Washin'gtondiki Uyghur kishilik hoquq qurulushi, amérika Uyghur jem'iyiti qatarliq Uyghur teshkilatliri köp qétim amérika dölet mejliside guwahliq bérip, amérikada bazar tapqan shéyin, témogha oxshash bu xildiki xitay shirketlirining Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanunining cheklimiliridin qéchishta bezi boshluqtin paydiliniwatqanliqini otturigha qoyup kelmekte.

Uyghur mejburiy emgikining aldini élishta aktip pa'aliyet qiliwatqan jewher ilham ziyaritimizni qobul qilip, 22-iyun küni Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni (UFLPA) resmiy yolgha qoyghanliqining bir yilliqi munasiwiti bilen, amérika tamozhna we chégra qoghdash idarisiCBP ning, bu sahede tirishchanliq körsitiwatqan Uyghur teshkilatliri we kishilik hoquqni qoghdash teshkilatliri wekilliri bilen mexsus yumilaq üstel yighini ötküzüp, mezkur qanunning ijra'atini qandaq qilghanda téximu kücheytish toghruluq pikir alghanliqi heqqide melumat berdi.

Jewher ilham “Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni” amérika qoshma shtatlirining amérika tamozhna we chégra qoghdash idarisi, ana weten xewpsizliki ministirliqi, amérika dölet mejlisi qatarliq munasiwetlik organlarning hemkarliqi we küchlük qollishi bilen ijra qiliniwatqan küchlük qanun ikenlikini bildürdi.

Jewher we bashqa wekillerning hemmisi 22-iyundiki bu yumilaq üstel yighinida oxshash mal ewetish heqqi cheklimisini töwenlitish we hetta pütünley bikar qilishni telep qilghaniken.

22-Iyun washin'gtondiki Uyghur herikiti teshkilati Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni ijra qilin'ghanliqining bir yilliqi munasiwiti bilen mexsus bayanat élan qildi. Mezkur teshkilatning ijra'iye diréktori roshen abbas bayanatta, mejburiy emgekke qarshi turush üchün qanun chiqirishning we uni keng qollinilishining muhimliqini tekitligen. U mundaq dégen: “Biz UFLPA ning bir yilliqini xatirilewatqanda, dunyadiki hökümetlerni sherqiy türkistandiki mejburiy emgek we irqiy qirghinchiliqqa qarshi turushqa chaqirimiz. Herqaysi döletlerning amérikaning yétekchilikige emel qilip, mushuninggha oxshash qanunlarni chiqirip, yersharining adalet we jawabkarliqni talishish kürishide birlikke kelgen aldinqi sepni barliqqa keltürüshi tolimu zörür”.

Roshen abbas xanim, ziyaritimizni qobul qilip Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni ijra qilin'ghan bir yildin buyan, buning, xitayning iqtisadigha belgilik derijide zerbe bériwatidu dep qaraydighanliqini, bolupmu sherqiy türkistandiki xitay shirketliri éghir ziyan'gha uchritiwatqanliqini otturigha qoyush bilen birge bu qanunda yenila xitay shirketliri paydiliniwatqan yochuqlar bar ikenlikinimu eskertti.