Асийә уйғур: "хитай компартийәси вә чен чүәнго уйғурларға йүргүзгән етник қирғинчилиқи үчүн җазалиниши керәк"

Мухбиримиз меһрибан
2020-08-28

Йеқинда ашкариланған "қарақаш һөҗҗәтлири" ниң мәлум бетиниң сүрити. 2020-Йили 16-феврал.

Голландийәдики уйғур паалийәтчиси асийә абдуләхәт уйғур ханим 2019-йили 11-ай мәзгилидә хитай һөкүмитиниң уйғурларни лагерларға қамаштин ибарәт радикал етник бастуруши һәққидики ички һөҗҗәтлирини таратқуларға ашкарилап ғулғула қозғиғаниди.

26-Авғуст күни асийә уйғур ханим йәнә германийәниң хитай тилидики "берлинер беринч" торида, "хитай компартийәси вә чен чүәнго уйғурларға йүргүзгән етник қирғинчилиқи үчүн җазаға тартилиду" намлиқ мақалисини елан қилинип, хитай тиллиқ таратқуларида диққәт қозғиди.

Асия уйғур ханим мақалисидә хитай компартийә һөкүмитиниң 2016-йилидин буян уйғур аптоном районида елип барған радикал бастуруш сияситини әмәлий мисаллар вә пакитлар арқилиқ тәпсилий йорутуп бәргән. У мақалисидә йәнә хитай компартийә һөкүмити вә чен чүәнго қатарлиқ хитай әмәлдарлириниң бу йилларда уйғурларға қарита елип барған етник қирғинчилиқи үчүн җазалиниши керәкликини тәкитлигән.

Асийә уйғур ханим 28-авғуст күни радийомизниң уйғур бөлүминиң мәхсус зияритини қобул қилип, уйғур аптоном райониға партком секретари қилип тәйинләнгән әмәлдар чен чүәнго һөкүмранлиқ қилған 4 йилда, уйғурлар нишан қилинған кәң-көләмлик етник бастуруш сиясити вә униң әмәлий иҗра қилиниши һәққидики издинишлирини ортақлашти.

Сөһбитимиздә асия ханим, 2009-йили үрүмчидә йүз бәргән "5-июл үрүмчи наразилиқ намайиши" дин кейин, хитай һөкүмитиниң 2010-йилдин 2016-йилиғичә давамлаштурған уйғур аптоном районини нишанлиқ ярдәм намида, хитайниң 19 өлкә шәһиригә бөлүп берип, райондики байлиқларни хитай өлкә-шәһәрлириниң иқтисадий җәһәттин мәнпәәтлиниши үчүн тәқсим қилидиған идарә қилиш сияситини немә үчүн 2016-йили йил ахиридин башлап уйғурларни етник бастурушқа өзгәрткәнлики һәққидә тохталди.

Асия ханимниң қаришичә, хитай компартийә секретари ши җинпиң қандақ шараитта вә немә мәқсәттә чен чүәнгони уйғур аптоном райониға 1-қол әмәлдар қилип тәйинлигәнлики, немә үчүн уйғур аптоном районида уйғурларни ишан қилған һалда қаттиқ етник бастуруш сиясити йүргүзүлгәнлики қатарлиқ мәсилиләр һәққидә издиниш интайин муһим икән.

У бу һәқтә тохтилип, әмәлийәттә буниң хитай коммунист һөкүмитиниң уйғур районини бесивалғандин буян, инчикилик билән тәтқиқ қилған вә пиланлиған сиясити икәнликини тәкитлиди. Асийә ханимниң қаришичә, хитай дөлитиниң хәлқарада баш көтүрүшидики истратегийәлик тәрәққият пиланида, хитай һөкүмити нәзиридә өзиниң миллий кимлики билән хитай миллитидин алаһидә пәрқлиқ болған уйғурлар тосалғу дәп қаралған. Хитай һөкүмитиниң уйғур районини бесивалғандин буянқи әң зор баш ағриқиму хитай миллитигә тамамән охшимайдиған, хитайда 4-чоң милләт дәп қарилидиған уйғур мәсилиси болуп кәлгән. Шуңа ши җинпиң һакимийәт бешиға чиққандин кейин, уйғурларни ассимилятсийә қилип, хитай миллитидин пәрқсиз һалға кәлтүрүш һәтта уйғурларни йоқитиш пиланини әң тез әмәлгә ашуруш йеңи нишан вә пилан қилип бәлгиләнгән.

Асийә ханим йәнә хитай компартийә секретари ши җинпиң тәхткә чиққандин кейинки һоқуқни өз қолиға мәркәзләштүрүш сияситидә ши җинпиңниң өзигә садиқ һәм қаттиқ қоллуқи билән тонулған әмәлдар чен чүәнгони бу вәзипигә мувапиқ дәп қариғанлиқи үчүн уни 2016-йили 8-айниң 29-күни уйғур аптоном райониға партком секретари қилип тәйинләп, у арқилиқ, 4 йилдин буян уйғурлар нишан қилинған бир қатар қаттиқ бастуруш сиясәтлирини қаттиқ қоллуқ билән йүргүзгәнликини әмәлий мисаллар арқилиқ оттуриға қойди.

Асийә уйғур ханим йәнә хитай компартийә һөкүмитиниң хәлқараниң қаттиқ әйиблишигә қаримай, чен чүәнго қатарлиқ әмәлдарлар арқилиқ 1 милйондин 3 милйонғичә уйғурни лагерға қамаш, уйғурларни қул әмгәкчилиригә айландуруш, һәтта уйғурларниң тилини, маарипини, сәрхил уйғур зиялийлирини, өлималирини йоқитип уйғурларға етник қирғинчилиқ қилиш, ассимилятсийә қилиш мәқситигә йетиштики бу хил радикал сиясәтни йүргүзүватқанлиқини көрсәтти.

Уйғурларға қарита йүргүзүлүватқан радикал бастуруш сиясити һазир хәлқарада ашкарилинип, "бир милләткә қаритилған етник бастуруш һәтта етник қирғинчилиқ" дәп әйибләнмәктә. Хитай коммунист әмәлдарлирини җазалаш садалириму күчийиватиду, сизниңчә ғәрб демократик дөләтлири бу һәқтә қандақ әмәлий тәдбирләрни елиши керәк? чәтәлләрдики уйғур тәшкилатлири вә муһаҗирәттики уйғурлар немә ишларни қилиши керәк дегән мәсилиләр һәққидиму өз қарашлирини оттуриға қойди.

Сөһбәтниң тәпсилатини юқириқи аваз улинишидин аңлайсиләр.