Mishél bachélétning meghlubiyetlik ziyaritidin yawropa ittipaqining “Irqiy qirghinchiliq” qararigha qeder

200 Din artuq kishilik hoquq teshkilatliri mishél bachélétni istépagha chaqiriwatqanda, yawropa ittipaqi “Irqiy qirghinchiliq” qararini qobul qildi.

Xelq'ara metbu'atlarda keng tarqiliwatqan uchurlardin melum bolushiche, 8-iyun küni 200 din artuq kishilik hoquq teshkilatliri birleshme bayanat élan qilip, b d t kishilik hoquq kéngishining aliy komissari mishél bachélétni ötken ayning axiri xitay we Uyghur diyarida élip barghan ziyaritide wezipisining höddisidin chiqalmighanliqi üchün, uni istipa bérishke chaqirghan. Shu küni yene 37 neper Uyghur mutexessisi mishél bachélétqa we b d t bash katipi antoniyo gutérésqa mektup yollap, bu yil 8-ayda 4 yilliq wezipe mudditi axirlashqandin kéyin, mishél bachélétni qaytidin wezipige saylimasliqni telep qilghan. Buning konkirét sewebliri süpitide mishél bachélétning meghlubiyetlik ziyaritini, yeni xitay we Uyghur diyarida élip barghan ziyariti jeryanida xitayning “Uyghur irqiy qirghinchiliqi” we “Insaniyetke qarshi jinayet” liri toghrisida uning héchqandaq netije hasil qilalmayla qalmastin, beli xitayning saxta teshwiqatlirigha desmaye bolup bergenlikini tilgha alghan.

Mishél bachélétqa qarshi bu chaqiriqlar xelq'arada ghulghula qozghawatqan bir peyitte, 9-iyun yawropa parlaménti xitayning Uyghurlar üstidin yürgüziwatqan basturushlirini “Insaniyetke qarshi jinayet” we “Éghir irqiy qirghinchiliq xewpi” dep qarar qobul qilip, b d t ni, jümlidin mishél bachélétni éghir bésim astida qoyghan.

Melum bolghinidek, 2018-yili 8-ayda chaqirilghan b d t irqiy ayrimichiliqqa qarshi turush komitétining 96-nöwetlik yighinidin bir ay kéyin, mezkur komitét 1 milyondin artuq Uyghurning jaza lagérlirigha qamalghanliqini élan qilip, jaza lagérliri mesilisining xelq'ara küntertiptin orun élishigha asas hazirlap bergen idi. Biraq shuningdin kéyinki 4 yil mabeynide b d t din Uyghurlar toghrisida héchqandaq zuwan chiqmighan. Bu 4 yil, del mishél bachélét kishilik hoquq kéngishining aliy komisarliqini üstige alghan 4 yil bolup, kishilik hoquq kéngishi bu jeryanda ne Uyghurlar, ne jaza lagérliri toghriliq esla ipade bildürmigen. Ötken yili 12-ayghiche élan qilishqa tégishlik bolghan Uyghurlar toghrisidiki doklatnimu élan qilmighan. Xitay bilen b d t arisida 2 yildin artuq dawamlashqan talash-tartishlardin kéyin, mishél bachélétning 5-ayning axiri xitay we Uyghur diyarida élip barghan ziyariti bolsa, bir meydan drama bilen axirlashqan.

U halda, b d t da tesiri küchlük bolghan yawropa ittipaqidiki 27 démokratik döletning parlamént ezaliri qobul qilghan bu qétimqi “Insaniyetke qarshi jinayet” we “Éghir irqiy qirghinchiliq xewpi” qararigha b d t emdi qandaq mu'amile qilishi mumkin? bu qarar xitaygha qandaq tesir körsitishi mumkin?

D u q ning mu'awin re'isi, istiratégiye mutexessisi doktur erkin ekremning qarishiche, yawropa ittipaqining bu qarari dunyagha xoja bolush istikidiki xitayning obrazini sundurupla qalmay, xitayning gherb démokratik döletliri bilen bolghan siyasiy, déplomatik munasiwetlirinimu ziyan'gha uchritidiken hemde Uyghurlar üchün kélechekte xitay mustebit hakimiyiti üstidin dewa échishini paydiliq imkaniyetler bilen teminleydiken.

Merkizi washin'gtondiki Uyghur tetqiqat merkizining mudiri abdulhakim idris ependining bayan qilishiche, amérika bashliq 9 démokratik gherb döliti parlaméntining, 27 dölet eza bolghan yawropa ittipaqi parlaméntining hemde “Uyghur sot kollégiyesi” ning xitayning Uyghurlar üstidin yürgüziwatqan zulumliri toghrisidiki “Insaniyetke qarshi jinayet” we “Irqiy qirghinchiliq” qararliri pat arida b d t gha choqum tesir körsitidiken we b d t kishilik hoquq kéngishida belgilik özgirishlerni royapqa chiqiridiken.

9-Iyun yawropa parlaméntining Uyghurlar üstidin yürgüziwatqan xitay zulumini “Insaniyetke qarshi jinayet” we “Éghir irqiy qirghinchiliq xewpi” dep qobul qilghan qarari bügün yawropa axbarat wastilirida ikki asasiy mezmunda keng teshwiq qilinmaqta. Buning biri, Uyghurlarning 2016-yilidin buyan millet süpitide jaza lagérlirigha qamilip éghir basturushlargha uchrawatqanliqini gherb démokratik döletlirining ortaq itirap qilghanliqi. Ikkinchisi, Uyghur mejburiy emgiki bilen chétishliqi bolghan xitay mehsulatlirining yawropa bazarlirigha kirishini chekleshte yawropa ittipaqining ortaq iradige kelgenliki. Bu étirap we irade yawropa döletliri bilen xitayning bundin kéyinki hersahe munasiwetlirige éghir tesir körsitidiken.

Metbu'atlar yawropa parlaméntining mu'awin re'isi, xelq'ara soda we kishilik hoquq komitétining ezasi haydi xu'atalaning mezkur qarar toghrisida tilgha alghan “Yawropaliqlar soda siyasitining yawropa ittipaqining qimmet qarishigha, kishilik izzet-hörmet we ijtima'iy menpe'et hoquqlirigha uyghun kélishini telep qilidu. Yawropa kéngishi we ijra'iye komitéti parlaméntning bésimi bilen xitayning meblegh sélish kélishimini qollashtin waz kéchishke mejbur bolghan idi. Bügün'ge kelgende, yawropa parlaménti 5 yildin buyan shinjangda dawamlishiwatqan xitay mustebitlirining insaniyetke qarshi jinayetlirige shérik bolushni xalimaydighanliqini yene bir qétim ochuq ipadilidi,” dégen sözlirige keng orun bermekte.