Mutexessisler xitayni pilanliq tughut siyasitidin waz kéchishke chaqirdi

Xitay anining qoshkézek balilirini baghchida oynitiwatqan körünüshi. 2015-Yili 30-öktebir.

3‏-Dékabir amérika dölet mejlisi guwahliq bérish yighini chaqirip, xitay yéqinda élan qilghan ikki perzentlik tüzümige qarap chiqti. Yighinida guwahliq bergen bezi mutexessis we pa'aliyetchiler 2 perzentlik tüzümning xitay duch kelgen ijtima'iy mesililerge chare bolalmaydighanliqini bildürüshti.

Amérika dölet mejlisining xitay ishlar komitétida chaqirilghan mezkur yighinda, xitayning 2 perzentlik pilanliq tughut siyasitining tesiri, uning xitay jem'iyitidiki jinsi tengpungsizliq, ayallar salametliki, kishilik hoquq, emgek küchi yétishmeslik, adem etkeschilikining küchiyishi qatarliq ijtima'iy mesililerni hel qilishqa qandaq tesir körsitidighanliqi etrapliq otturigha qoyuldi.

Yighinda amérika awam palata ezasi robért péttin'gér xitayning pilanliq tughut siyasiti kishilik hoquq we ayallarning salametlikige éghir buzghunchiliq qiliwatqanliqini ilgiri sürdi.

Robért péttin'gér mundaq deydu: xitayning nopus kontrol siyasiti hemmige tonushluq bir depsendichilik. Bu siyaset pewqul'adde qebih. Biz shuninggha ishinimizki u dunyadiki eng sistémiliq we eng qattiq ijra qilinidighan, ayallargha éghir meniwi, jismaniy buzghunchiliq salidighan siyaset.

Xitayning döletlik we ölkilik pilanliq tughut qa'ide -qanunlirida xitay puqralirining qachan, qandaq we qanchilik waqitta baliliq bolushi körsitip bérilgen. Xitay yerlik pilanliq tughut da'irilirining mejburi hamile chüshürüsh, tughmas qilish, tughutni kontrol qilish eswablirini mejburi téngish, peqet qanunluq tughulghan balilarghila nopus bérish qatarliq heriketler arqiliq kishilik heqlerge éghir xilapliq qiliwatqanliqi xewerlerde chiqti.

Awam palata ezasi péttirning körsitishiche, xitayning bu yil 11‏-ayda bir perzentlik pilanliq tughutni bikar qilip, 2 perzentlik pilanliq tughutni yolgha qoyushi, uning öz xataliqini étirap qilghanliqini körsetsimu, biraq bu yéterlik emes.

Yighinda, amérika intérprayz institutining tetqiqatchisi, doktor nikolas abérstat bolsa 2 perzentlik tüzüm yolgha qoyulushi xitayda pilanliq tughut siyasitining axirlashqanliqini körsetmeydighanliqini bildürdi.

Nikolas abérstat mundaq dédi: bir perzentlik tüzümge xatime bérilishi, mejburi pilanliq tughut kontrolluqining axirlashqanliqini körsetmeydu. Bu sel qarashqa bolmaydighan nahayiti halqiliq bir pakit. Xitay hökümiti özining nopus kontrol apparatlirining meshghulatini toxtatqini yoq. Béyjing ata-anilargha qanche perzentlik bolushni dölet békitip bérish hoquqini dawamliq yürgüzüwatidu.

Xitay kommunistik partiyesi buni ata-anilarning ixtiyarigha qoyuwétish ornigha cheklimini dawamliq saqlap qaldi. Barliq bésharetlerdin qarighanda, bayam bashqilar éytqan normidin artuq hamilidarliqni jinayi qilmishlashturush, anilarning iradisige xilap hamile chüshürüsh qatarliq éghir kishilik hoquq buzghunchiliqlirining menbesi xitayning pilanliq tughut siyasitidur.

Xitay kompartiyesi bu yil 29‏-öktebirde özining bir perzentlik pilanliq tughut siyasitini özgertidighanliqini élan qilghan. Xitay döletlik pilanliq tughut komitéti mezkur siyasetni mu'eyyenleshtürüp, “U emgek küchini zoraytip, nopusning qérishi peyda qilghan bésimni yéniklitidu. Iqtisadning izchil we saghlam tereqqiyatigha paydiliq” dégen.

Xitay hökümet statistikisidin melum bolushiche, hazir xitayda 65 we uning yuqiri yashtiki kishiler omumiy nopusning 10% teshkil qilidu. Lékin hésablashlargha qarighanda, yashan'ghanlarning nisbiti 2027 yili 15% ke, 2035 yiligha barghanda 20% ke yétidiken.

Yighinida amérika nopus tetqiqat institutining re'isi stéwin moshur, xitay jem'iyitining jiddiy qérilishishqa qarap kétiwatqanliqini eskertip, pilanliq tughut siyasiti xitayning emgek küchi bazirigha qattiq tesir qilidighanliqini bildürdi.

U mundaq deydu: ötken 2 yilda xitayda emgek küchi azaydi. Dunyadiki nopus köp dölette bu ehwalning yüz bérishi ajayip ehwal. Ötken yili yoshurun emgek küchi 3 milyon 700 azayghan. Bu asasen 4 milyon dégenlik. Bu san xitayning ölchimidin qalghandimu xéli zor san. Shuning bilen birge, 60 üstidiki kishilerning sanida partlash bolghan. B d t ning perez qilishiche, 2050‏-yili 60 yashning üstidikiler bir hesse köpiyip, pénsiye yéshidikiler 437 milyon'gha yétishi mumkin.

Doktor stéwin moshur, bu xitayning dawalash, ijtima'iy parawanliq sughurta sistémisi qatarliqlargha éghir bésim élip kélidighanliqini eskertti.

Chégrasiz ayallar hoquq teshkilatining re'isi régiy litiljon xanim peyshenbe künki yighinda guwahliq bergen pa'aliyetchilerning biri. Uning körsitishiche, ikki perzentlik pilanliq tughut siyasitide bir perzentlik siyasetke oxshashla ayallar dawamliq buzghunchiliqqa uchraydighan bolup, uning héchqandaq perqi yoq iken.

Litiljon xanim mundaq deydu: ikki perzentlik siyaset bir perzentlik siyaset keltürüp chiqarghan mejburi hamile chüshürüsh, mejburi tughmas qilish we hamile qiz bolsa chüshürüwétip, oghul bolsa élishtek kishilik hoquq buzghunchiliqlirigha xatime bérelmeydu. Mejburlash we kontrol qilish bir perzentlik pilanliq tughut siyasitige oxshash 2 perzentlik pilanliq tughut siyasitining négizi.
Xuddi chén gu'angchéng (kishilik hoquq pa'aliyetchisi) éytqandek héchqandaq özgirish bolmaydu. Burun xitay kompartiyesi birdin artuq tughulghan her qandaq balini öltürgen bolsa, hazir ikkidin artuq tughulghan herqandaq balini öltüridu.

Yighinda awam palata ezasi robért péttin'gér mejburi nopus kontrol qilish siyasiti xelq'ara kishilik hoquq ölchemlirige xilap bolupla qalmay, oxshashla xitayning menpe'etige xilapliqini agahlandurdi.

Pttén'gér mundaq dédi: bu siyaset uning nopusining qérishini kücheytip, emgek küchining aziyishini, zor bir türküm yashlarning a'ile quralmasliq mesilisini peyda qildi. Eger u dawamliq nopusni kontrol qilish siyasiti yürgüzse, u yalghuz xelq'ara kishilik hoquq ölchemlirige xilap emes, bu uning özining menpe'etige xilap.

Biraq xitay hökümiti özining 35 yilliq pilanliq tughut siyasiti 400 milyon balining az tughulushigha yardem qilip, xitayda nopus partlashning aldini alghanliqi, buning yer shari nopusini kontrol qilish, xitayda namratliqni azaytip, iqtisadi tereqqiyatni algha sürüsh ishlirida zor rol oynighanliqini ilgiri sürüp keldi.