Uyghur élidiki yerlik kadirlar bilen déhqanlar su we muhit krizisidin shikayet qilmaqta

Muxbirimiz qutlan
2016.03.08
xoten-su-derya-qurup-ketish.jpg Qurup kétish aldida turuwatqan derya. 2012-Yili yaz, xoten.
RFA

Su menbelirining jiddiy türde aziyishi bilen muhitning buzulushi ichki quruqluq iqlimigha mensup bolghan Uyghur élining tebi'iy ékologiyesidiki eng éghir krizis bolup bilinmekte.

Aqsu wilayetlik su ishliri bashqarmisidin awat nahiyesining melum yézisigha muqimliq xizmiti üchün töwen'ge chüshken bir kespiy xadim bügün radi'omiz ziyaritini qobul qildi.

Uning bildürüshiche, hazir aqsu wilayitining bir qisim nahiyeliride, bolupmu awat nahiyeside su mesilisi jiddiy bir mesile süpitide otturigha chiqmaqtiken. Gerche yerlik déhqanlar aqsu deryasining süyidin melum miqdarda tériqchiliq üchün paydiliniwatqan bolsimu, lékin tengritéghidiki muzluqlar kölimining tariyishi hemde su menbesining aziyishi bilen yer asti süyige tayinish ehwali yildin-yilgha éghirlashmaqtiken. Awat nahiyeside hazir ichimlik üchün qézilghan quduqlar 30 métir etrapida؛ déhqanchiliq üchün qézilghan chong tiptiki quduqlar 90 métirdin 120 métir chongqurluqta qézilidiken. Buni buningdin 10 yil burunqi ehwal bilen sélishturghanda, yer asti süyining chöküshide roshen perq körülmektiken. Uning üstige, aldinqi yillarda boz yerlerning heddidin artuq échilishi, olturaq binalarning téz sür'ette sélinishi bilen su menbesige bolghan éhtiyaj adettin tashqiri jiddiyleshmektiken.

Ziyaritimiz jeryanida biz aqsu wilayitidin sirt, Uyghur élining bashqa wilayet we nahiyeliridimu su bilen muhit mesilisining nöwettiki eng éghir krizis bolup qalghanliqini hés qilduq.

Qumul wilayitining astane yézisidiki bir neper Uyghur déhqan bu heqte ziyaritimizni qobul qildi. U yéqinqi yillardin buyan xitay shirketlirining Uyghur yéza-kentliridiki térilghu yerlerni türlük usullar bilen sétiwélip zawut qurghanliqini, türlük ximiyelik mehsulatlarni ishlepchiqiridighan zawutlardin qoyup bérilgen sésiq sularning muhitni bulghap, yerlik xelqning ichimlik süyige we salametlik ehwaligha éghir tehdit peyda qilghanliqini ilgiri sürdi.

Aratürük nahiyesining nom yézisida olturushluq yene bir Uyghur déhqanmu ziyaritimizni qobul qilip, su we muhitning bulghinishi seweblik türlük késelliklerning körülüwatqanliqini, déhqanlarning yuqirigha erz qilipmu bu mesilini hel qilalmighanliqini tilgha aldi.

Axirida muhajirettiki Uyghur pa'aliyetchilerdin memet toxti ependi Uyghur élide körülüwatqan su we muhit krizisi heqqide pikir bayan qildi.

U özining 1980-yillarda shinjang uniwérsitétining bi'ologiye fakultétini püttürgenlikini, shu sewebtin Uyghur élining ékologiyelik muhiti heqqide özining izchil diqqette bolup kelgenlikini ilgiri sürdi.

Memet toxtining körsitishiche, Uyghur élidiki su we muhit krizisi eng aldi bilen xitay hökümitining rayonda yer asti bayliqlirini qalaymiqan talan-taraj qilishi؛ tebi'iy orman, yaylaq we yépincha ösümlüklerni buzup atalmish “Yéngi tereqqiyat rayonliri” ni berpa qilishi, xitay ölkiliridin milyonlap aqma nopusni köchürüshi hemde izchil türde yadro sinaqlirini élip bérishi sewebidin kélip chiqqan iken.

Tepsilatini awaz ulinishtin anglighaysiz.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.