Uyghurlarning rak késili bolup ölüsh nisbiti dunya boyiche yuqiri bolmaqta

Xitay axbarat wastiliri bügün Uyghurlarning rak késilige giriptar bolup ölüsh nispitining yalghuz xitay boyichila emes, dunya boyichimu aldinqi qatarda turidighanliqini tunji qétim étirap qildi.

Halbuki, xitay hökümiti yillardin buyan Uyghurlarning rak késilige giriptar bolush nisbitining tizlik bilen örlewatqanliqini ret qilip kelgen idi.

Shinxu'a agéntliqining 23 - april küni xelq géziti toridin köchürüp élan qilghan xewiride bayan qilinishiche, mushu ayning 15 - künidin 21 - künigiche xitayda “Muhitni qoghdap, késelliktin yiraq turayli” namliq 9 - nöwetlik memliketlik ösme késellikliridin mudapi'elinish, dawalash teshwiqat pa'aliyiti élip bérilghan. Pa'aliyet xewiridin melum bolushiche, Uyghur ilida nepes yoli arqiliq peyda bolidighan rak késelliklirining köpiyish nisbiti körünerlik yuqirilapla qalmay, ölüsh nisbitimu zor derijide artip barghan.

“Shinjangda rak késelliklirining örlesh nisbiti memliketning otturiche sewiyisidin yuqiri, baliyatqu rakining örlesh nispiti eng yuqiri” namliq bu xewerde körsitilishiche, Uyghur wetinide aldinqi qatardiki yaman xaraktérlik 5 xil ösme késellikliri ichide baliyatqu rakigha giriptar bolghuchilarning nispiti 33.14%Ni, qizil önggech rakigha giriptar bolghuchilar 23.95%Ni, jiger rakigha giriptar bolghuchilar 12.37%Ni, öpke rakigha giriptar bolghuchilar 7.55%Ni, chong üchey rakigha giriptar bolghuchilar 5.11%Ni igileydiken.

Xewerge asaslan'ghanda, hazir dunyadiki 7 milyard insan ichide her yili yéngidin bayqiliwatqan ösme késellikliri bimarlirining sani 12 milyon 700 ming kishi bolup, ölüwatqanlarning sani 7 milyon 600 ming kishige yetmekte. Yeni her 5 sékuntta bir adem rak késili bilen ölmekte. Xitay dunyadiki rak késilige giriptar bolghuchilar sani eng köp dölet. Xitayda yiligha 2 milyon 400 ming kishi ösme késilige giriptar bolup, buning ichidiki 1 milyon kishi rak bilen ölidu. Her küni doxturlar 8550 kishining rak késilige giriptar bolghanliqini éniqlaydu. Xewerdin, bularning ichidiki mutleq köp qisim kishining Uyghur ilidiki bextsiz xelqler ikenliki melum.

Xewerde bayan qilinishiche, Uyghur ilining jenubida baliyatqu raki, jiger raki, kökrek raki, öpke rakigha giriptar bolghuchilar köp sanliqni igilise, shimalida qizil önggech raki we ashqazan rakigha giriptar bolghuchilar köp sanliqni igileydu.

Uyghur wetinide rak késilige giriptar bolghuchilar sani néme üchün bu qeder köp? bu késellikler zadi qandaq peyda boldi?

Uyghur ilidiki tibbiy uniwérsitétlar, ösme késellikliri doxturxanisi, rakqa qarshi turush, dawlash tetqiqat orgini qatarliqlar teripidin mezkur xewerde otturigha qoyulghan ortaq yekün'ge köre, Uyghurlar arisida rak késilining yamrap kétishige seweb bolghan tüpki amil muhit bulghinishidin ibaret. Undaqta, ne mashinisazliq sana'iti, ne yadro sana'itining tayini bolmighan Uyghur ilidiki bu muhit bulghinishini zadi néme keltürüp chiqardi?

Hazir en'giliyide yashawatqan Uyghur ziyaliysi enwer toxti ependi 1994 - yilila bu xil binormal hadise üstidin tetqiqat élip bérishni bashlighan bolup, uning eyni chaghdiki tetqiqat netijisi xitay da'iriliri teripidin ret qilin'ghan. U tetqiqatida, xitay boyiche Uyghurlarning rak késilige giriptar bolush nispitining eng yuqiriliqini, Uyghurlarni rak késilige giriptar qiliwatqan asasliq amilning atom sinaqliri we uningdin kéyinki radi'atsiyilik bulghinish ikenlikini ilgiri sürgen idi. U 1998 - yili en'giliye muxbirliri bilen birliship ishligen “Yipek yolidiki ölüm” namliq höjjetlik filimdimu atom sinaqlirining Uyghur xelqige élip kelgen balayi - qazalirini tonushturghan. Bu téma her sahening zor diqqitini qozghap kelgen idi.

Emma, xitay hazirgha qeder Uyghurlarning rak késilige giriptar bolush nispitining xitay boyiche eng yuqiriliqini inkar qilipla qalmay, Uyghur ilidiki éghir radi'atsiyilik bulghinishnimu itirap qilmighan idi. D u q mu'awin re'isi ümid agahi ependi xitayni bu qétim azraq bolsimu rast sözleshke mejbur qilghan amil heqqide toxtilip ötti. U sözide, xitayning atom sinaqlirini toxtatqandin buyan Uyghur wetinide atom radi'atsiyilirini tazilash yolida héchqandaq tedbir qollanmighanliqini tilgha aldi hemde xitayning tüpki meqsiti heqqide toxtilip ötti.

Biraq, xitay da'iriliri bügün'ge kelgende, dölet axbarat wastiliride Uyghurlarning rak késilige giriptar bolush nisbitining xitay boyiche eng yuqiriliqini étirap qilghan bolsimu, Uyghur rak bimarlirining xitaydiki omumiy rak késelliri nisbitining zadi qanche pirsentini igileydighanliqini yenila yoshurup qalghan. “Shinjangda rak késelliklirining örlesh nisbiti memliketning otturiche sewiyisidin yuqiri, baliyatqu rakining örlesh nispiti eng yuqiri” namliq bu xewerde, xitay mutexessislirining tili arqiliq Uyghur diyaridiki rak apitining xewpi köp tilgha élin'ghan bolsimu, uning aldini élish tedbirliri we dawalash meblighi jehette héchnerse otturigha qoyulmighan.