Хумар қилғучи йеңи зәһәрләр яш-өсмүрләргә хирис қилмақта

Бу сүрәттә, (盐酸曲马多 tramadol) әкс тәсир көрситидиған әзалар көрситилгән.

Илгири зәһәрлик чекимлик нами тилға елинса бир қәдәр тонушлуқ болған “хироин”, “кокаин”, “нәшә”, “гилдиңбаш кумиличи” дегәндәк бир қанчә хил зәһәр ядимизға келәтти. Мәлум болушичә, нөвәттә зәһәрлик чекимликтин башқа түрлүк “бирикмә зәһәр”, “зәһәр таблеткиси”, “музсиман зәһәр” дегәндәк адәттики дорилардин пәрқләндүрүш тәс, әмма күчлүк хумар қилғучи бирикмә зәһәр түрлири барғанчә көпәймәктә.

Ашкарилинишичә, бу хил йеңи типтики зәһәрләргә хумар болғучилар ичидә яш өсмүрләрниң нисбити көп болуп, булар асасән, “бир қетим истемал қилғанға хумар болмайду” дегәндәк езиқтурушларға алданмақта.

Хитайдики даңлиқ зәһәр чәкләш мутәхәссиси чү шавгуаң 28-авғуст хитай яшлар гезитидә “бир қетим чәккәнгә хумар болмайду дегән пүтүнләй сәпсәтә” намлиқ мәхсус мақалисини елан қилип, яшларни йеңи типтики зәһәрләрдин һәзәр әйләшкә чақирған.

У мақалида “бир қетим чәккәнгә хумар болмайду дегән пүтүнләй ялған гәп”, “роһландурғучи дорилар зәһәргә кириду”, “зәһәрлик дорилар арқилиқ оруқлаймән дейиш өз җениға замин болғанлиқ”, “һәр қандақ зәһәр һәр қандақ хумар қилғучи дора бир қетим ишләткәндила хумар қилиду” дегәнләрни көрсәткән.

Мақалида дейилишичә, хитай миқясида яш өсмүрләрниң зәһәргә хумар болуш вәзийити интайин кәскин болуп, 1991-йили хитай бойичә тизимға елинған зәһәр хумарлар 148 миң болған болса, йеқинқи 20 нәччә йил ичидә 40 нәччә һәссә көпәйгән. Бу йил -4 айдики статистикидин зәһәр хумарларниң 2милйон 580 миңдин ашқанлиқи мәлум болған, бултур бир йил ичидә болса 400 миң киши көпәйгән.

Хитай даирилирини әндишигә селиватқини бу зәһәрхумарларниң 75% тини 35 яштин төвән яш вә өсмүрләр игиләйдиғанлиқи болуп, буларниң әң кичик зәһәр хумар 8 яш икән. Болупму, йеқинқи 10 йилда түрлүк роһландурғучи дора, бирикмә зәһәр түрлириниң көпийиши вә зәһәр содисиниң учур алақә васитилиридин пайдилинип тарқилиши, көңүл ечиш сорунлири һәтта мәктәпләрдә тарқилиши интайин кеңийип хитайда зәһәр чәкләш ишлириға зор риқабәт яратмақта икән.

Бирләшкән дөләтләр тәшкилати наркоз буюмлирини башқуруш идарисиниң әң йеңи мәлуматлириға асасланғанда, дуняда зәһәр чәккүчиләр 5 милйон адәмдин ешип кәткән. Һәр йили нәччә йүз миң адәм зәһәр чекип һаятидин айрилған.

Бирләшкән дөләтләр тәшкилатиниң хәлқарада зәһәр чәкләшкә даир материялларда көрситилишичә, 20-әсирниң ахирлирида мутәхәссисләр фенламин түридики зәһәрлик чекимликләрни 21-әсирдики асаслиқ зәһәрлик чекимлик болуп қалиду, инсанларниң йеңи әсиргә қәдәм ташлиши билән тәң, йеңи типтики зәһәрлик чекимликләр тез сүрәттә кәң тарқилиду һәмдә у бир хил “сахтипәзләрчә” қияпәттә алдимизда пәйда болиду, нурғун адәм, болупму кәң яшлар, өсмүрләр уни “көңүл ичип, ич пушуқини чиқиридиған нәрсә”, “хироин қатарлиқ зәһәрлик чекимликләр қатариға кирмәйдиған нәрсә”, “көңүл ичиш сорунлиридики зәһәрлик чекимлик зиян қилмайду” дәп ойлап истемал қилидиған болиду, дәп мөлчәрләшкән.

Йеңи типтики зәһәрлик чекимликләр пәйда болған күндин башлап нурғунлиған җинайәтчиләр вә һәрхил кесәлликләр кәң даиридә ямрап, хәлқ аммисиниң сағлам турмушиға тәсир қилипла қалмай, йәнә җәмийәтниң муқимлиқи вә иқтисадий қурулушқа тәсир көрсәткән.

Уйғур ели зәһәр чәкләш даирилири йеқинқи бир қанчә йил ичидә тарқатқан статистикиға қариғанда, зәһәр чекиватқанлар топи ичидә 25-45 яшқичә болғанларниң сани әң көп болуп, зәһәр чекиш, зәһәргә хумар болуш яш нисбити йилдин-йилға кичиклимәктә икән.

Мәлум болушичә, һазир уйғурлар йүзлиниватқан зәһәр вәзийитидә “аилә тәрбийиси, җәмийәт тәрбийиси, мәктәп тәрбийисини тәң бирләштүрүп, яшлар, өсмүрләргә башланғуч мәктәптин башлап зәһәрниң зиянкәшликидин пәхәс болуш тәшвиқатини күчәйтиш керәккән.”

Уйғур аптоном районлуқ җинайәтниң алдини елиш җәмийитиниң муавин башлиқи ялқун тиллаюпниң “ярип” зәһәр чәкләш торида елан қилинған бу сөзидин көрүвелишқа болидуки уйғур елидә зәһәр яш өсмүрләргә әҗәллик зиян селиватқан бир апәт.

2010-Йили уйғур аптоном райони бойичә зәһәр чәккүчиләрниң омумий сани 37 миң 339 ға йәткән, буниң ичидә йеңидин байқалған зәһәр чәккүчи 5672. Өткән йилдики зәһәр чәккүчиләр саниниң бу йил 5-айғичә көпийип 40 миңға йәткәнлики, кишини әнсиритидиған, сәл қарашқа болмайдиған бир сан.

Бултур уйғур елидә зор миқдарда “хироин”, “музсиман зәһәр”, “к талқини”, “кристал зәһәр таблеткиси”, “баш чайқаш кумиличи”, “нәшә қолға чүшүрүлгән. Бу йилниң алдинқи йерими (1-5-айғичә) да 677 парчә түрлүк зәһәр делоси паш қилинип, зәһәргә четишлиқ 815 җинайәт гумандари тутулған.

Гәрчә зәһәр чәкләш күриши 20 йиллардин бери давам етиватқан болсиму, нөвәттә зәһәр чәккүчиләр яш қатлиминиң барғансери кичикләп кеңийип бериши, уйғур елиниң зәһәр чәкләш ишлирида аҗиз һалқиларниң мәвҗутлуқини көрситип турмақта.

Зәһәр чәкләш мутәхәссислириниң илгири сүрүшигә қариғанда10 -13 яшқичә болған балиларда тамака чекип беқишқа һәвәс қозғилидикән, мана бу һәвәс уларда тамака чекиш отини туташтуруп, түрлүк муһит, түрлүк сорунларда бара-бара әнә шундақ түрлүк зәһәрләргә хумар болуп қелишиға сәвәб болидикән. “бир қетим чәккәнгә немә болатти” дегән идийидә дәсләпки бир қетимлиқ чекиштики һаяҗанлиниш, хушал болуш көплигән яшларни йәнә шу кәйпкә интилдүрүп, йәнә бир қетим чекиш “қилтиқи” ға чүшүрүп, уларниң пүткүл һаятини хараблиққа йүзләндүрмәктә.

“яшлар, өсмүрләр вә бирикмә зәһәр” бу нөвәтлик хәлқара зәһәр чәкләш күниниң бу баш темисидинму көрүвелишқа болидуки, зәһәрниң яшлар, өсмүрләргә болған хәвпи пүткүл дуняниң диққитини тартмақта.

Мунасивәтлик материяллардин мәлумки, фенламин түридики роһландурғучи дора қатарлиқ йеңи типтики зәһәрлик буюмларни ишләткәндә, әң көп көрүлидиғини роһландуруш, тинмай қимирлап туруш вә нерва кесәлликигә охшаш аламәтләр икән.

Тәтқиқатларда испатлинишичә, фенламинни қалаймиқан ишләткүчиләрниң 82% и ишлитишни сәккиз йилдин 12 йилғичә тохтатсиму, йәнила нерва кесили аламәтлири болидикән, һәтта елишип қалидикән. Бу хил дориларни ишләткүчиләрдә пәйда болидиған хушаллиқ сезими вә хиялий туйғу бир нәччә саәттин кейин аста-аста йоқилип пүтүн бәдән мағдурсизлинидикән, нервиси қалаймиқанлишип, уйқуси келидикән, буниң тәсиридә чәккүчиләр йәнә бир қетим роһий ғидиқлашқа тәшна болидикән. Бу хил зәһәрлик буюмниң йүрәк, қан томурларни җанландуруш роли болуп, йүрәк мускулиға җиддий характерлик қан йетишмәслик, йүрәк мускули кесәллики вә йүрәк соқуши нормалсизлишишни кәлтүрүп чиқиридикән.