Bilinkén xitayni jasusluq hawa shari we rusiyening tajawuzchiliq urushining aqiwiti heqqide agahlandurghan

Amérika tashqi ishlar ministiri antoniy bilinkén(Antony Blinken) ependi “Myunxén xewpsizlik yighini” da söhbette. 2023-Yili 19-féwral, myunxén, gérmaniye.

2023-Yilliq myunxén xewpsizlik yighini 17-féwraldin 19-féwral künigiche ötküzülgen bolup, yilda bir qétim ötküzülidighan bu yighin del xitayning jasusluq sharliri amérika tewesige kirip zor ghulghula qozghighan we ikki döletning bu mesilini qandaq hel qilidighanliqi küchlük diqqet qozghawatqan bir mezgilge toghra keldi.

Amérika tashqi ishlar ministirliqining bu heqtiki resmiy bayanatidin qarighanda, 19-féwral shenbe küni axsham sa'etliride amérika tashqi ishlar ministiri antoniy bilinkén bilen xitay kompartiyesi merkiziy tashqi ishlar komitéti ishxanisining mudiri wang yi myunxéndiki xewpsizlik yighinda bir arigha kelgen. Uchrishishta bilinkin xitayni hem jasusluq shari mesiliside hem ukra'ina urushi mesiliside keskin agahlandurghan.

Amérikaning resmiy bayanatida munular déyilgen: “Bilinkén xitayning nazaret sharlirining amérika hawa tewesige kirishining amérikaning igilik hoquqi we xelq'ara qanunlargha xilap heriketlikini we buning qobul qilghusizliqini bildürdi. Shundaqla bundaq bir mes'uliyetsizlikning qayta yüz bermeslikini eskertti. . . Bilinkin yene xitayni rusiyeni maddiy jehettin qollash yaki jaza tedbirliridin qéchishigha yardem qilishning tesiri we aqiwetliri heqqide agahlandurdi”.

Halbuki, xitay tashqi ishlar ministirliqi bu uchrishish heqqidiki resmiy bayanatida bolsa “Wang yi bilinkén'gha amérikani xitayning sharini étip chüshürüp heddidin ziyade küch ishlitish arqiliq ikki dölet munasiwitige ziyan salghanliqini étirap qilishi we uni eslige keltürüshi lazimliqini otturigha qoydi” déyilgen.

Xitay kompartiyesi merkiziy tashqi ishlar komitéti ishxanisining mudiri wang yi myunxénda bilinkin bilen uchrishining aldida yeni shenbe küni etigendiki söhbet yighinida sözligen nutqidimu amérikaning bu jasusluq sharini étip chüshürüshini “Bimene we exmiqane” dep eyibligen.

U sözide “Amérikaning bu puqrawi ishlarda ishlitidighan sharni bashqurulidighan bomba bilen étip chüshürüshi intayin bimene we exmiqanilik bolupla qalmay, qalaymiqan qoral ishletkenlik” dégen.

Xitayning jasusluq shari mesiliside amérikadin kechürüm sorash uyaqta tursun, eksiche weqening xaraktérini burmilap amérikani tenqidleshke urunushi metbu'atlarning küchlük diqqitini qozghidi. Amérikining NBC qanili uchrishishtin kéyin antoniy bilinkénni mexsus ziyaret qilip uningdin “Wang yi uchrishishta sizge néme dédi, u sözini kechürüm sorash bilen bashlidimu?” dep soridi.

Bilinkén mundaq dédi: “Men uning sözlirige bu yerde baha bersem bolmaydu, emma men sizge uning kechürüm sorimighanliqini déyeleymen”.

Bilinkén sözide özining xitayning jasusluq hawa shari we rusiyening ukra'ina urushini herqandaq yardem bilen qollash mesiliside xitayni agahlandurghanliqinimu éytti.

Diqqet qozghaydighini, amérika tashqi ishlar ministiri bilinkén bu sözide xitayning rusiyeni ejellik qorallar bilen teminlishi mumkinliki heqqidiki yéngi uchurnimu ortaqlashti. U mundaq dédi: “Xitay dunyagha özlirini xuddi ukra'inada tinchliqni terghib qiliwatqandek körsitiwatidu. Emeliyette biz bir qanche aydin buyan xitayning rusiyediki tajawuzchiliq urushini herxil yardemler bilen yeni ejellik bolmighan (Non-Lethal) maddiy yardemler bilen qollap kelgenlikini körduq. Biraq men bügün xitayning rusiyeni ejellik aqiwet keltürüp chiqiridighan yardemler bilen teminleshni közlewatqanliqini körsitip béridighan küchlük alametler barliqini ashkarilimaqchimen”.

U NBC qanili riyasetchisining sizning ejellik yardem (Lethal aid) déginingiz némini körsitidu? dep sorighan so'aligha mundaq jawab berdi: “Men bu yerde ejellik yardemler heqqide toluq tepsilatlarni bérelmeymen. Biraq xitayning rusiyeni qoral-yaraghnimu öz ichige alidighan ejellik aqiwetlik yardemler bilen teminlimekchi boluwatqanliqi melum. Bu yene rusiyening ejellik qorallarni yasishigha imkaniyet tughduridighan matériyal yardimini öz ichige alidu”.

Antoniy bilinkén sözide yene, xitayning hawa sharining amérikaning sezgür muhim orunlirini nazaret qilishni meqset qilghan jasusluq shari ikenlikini, uning xitay ilgiri sürgendek shamalda yönilinishidin ézip qalghan adettiki shar emeslikini yene bir qétim tekitlidi.

Xewerlerdin qarighanda, amérika tashqi ishlar ministirining xitay kompartiyesi merkiziy tashqi ishlar komitéti ishxanisining mudiri wang yi bilen uchrishishtin kéyin bundaq bir yéngi tepsilatni amérika jama'iti bilen ortaqlishishi küchlük diqqet qozghaydiken.

Washin'gton pochtisi gézitining tonulghan iston yazghuchisi josh roginning bu heqtiki maqalisidin qarighanda, wang yining myunxén xewpsizlik yighinidiki intayin köreng pozitsiyesi, jasusluq shari mesiliside dawamliq halda amérikani eyibleshke urunushi shundaqla yene yawrupani xitay bilen bir terepte turup sodida utushqa chaqirishi amérikining sewr qachisini toldurghaniken.

Melum bolushiche, wang yi shenbe küni etigendiki söhbet yighinida yene gérmaniyening sabiq diplomati wolging ishin'girning (Wolfgang Ischinger) “Xitay armiyesining teywende pat yéqinda herbiy zorawanliq qilmaydighanliqini éytip yighin ehlini xatirjem qilishi kérekliki” heqqidiki telipini ret qilghan. U mundaq dégen: “Men yighin ehlige shuni éniq dep qoyayki, teywen dégen xitayning zémini, u héchqachan musteqil bolup baqmighan we kélechektimu bolmaydu”.

Josh roginning éytishiche, wang yi ning bu jawabi amérika we yawropa döletlirini xitayning tinchliqperwer bolush arzusi yoqluqi heqqide téximu chongqur oyghatqan.

Mezkur myunxén uchrishishi amérika-xitay munasiwetlirining soghuq urush mezgilige kirgenliki heqqidiki munazirilerni yenimu ulghaytti.