Өмәр йүсүп: “дадам из-дерәксиз ғайиб, қериндашлиримни мисир билән түркийә бардиң дәп кесиветипту”

Ихтиярий мухбиримиз әркин тарим
2020.11.04
omer-yusup-guwahliq.jpg Өмәр йүсүп тутқундики дадиси, акиси вә сиңлисиниң сүритини майкисиға чүшүрүп, из-дерикини қилмақта.
RFA/Erkin Tarim

Уйғурлар 1984-йилидин тартип мисирға берип тиҗарәт қилишқа вә мисир қаһирәдики мәктәпләрдә оқушқа башлиған. 2000-Йиллардин кейин мисирға берип оқуйдиған уйғур оқуғучиларниң саниму көпийишкә башлиған. Болупму 2014-2015-йилларда уйғурларға паспорт берилишкә башлиғандин кейин көплигән уйғур яш оқуш үчүн мисирға барған. Булардин бири 2015-йили қәшқәрниң мәкит наһийәсидин мисирға оқушқа барған өмәр йүсүп әпәндидур. Униң ейтишичә, пәқәтла түркийә вә мисирға зиярәткә барғачқа акисиға 11 йил, вә сиңлисигә 14 йил қамақ җазаси берилгән. У, һазир түркийәдә һәр хил йоллар билән дәрдини аңлитишқа тиришмақта.

Өмәр йүсүп әпәнди, 2017-йилидин 2020-йилиғичә көп санда уруқ-туғқанлириниң қамалғанлиқини, бәзилири қоюп берилгән болсиму дадиси йүсүп һошурниң из-дерәксиз йоқ болуп кәткәнликини, акиси мәмәтимин йүсүпкә 11 йил, вә сиңлиси рәйһангүл йүсүпкә 14 йил қамақ җазаси берилгәнликини билдүрди.

Һазир түркийәниң болу шәһиридики шәхсий ширкәттә ишләватқан өмәр йүсүп әпәнди бу һәқтә зияритимизни қобул қилип, алди билән өзини тонуштуруп мундақ деди: “мениң исмим өмәр йүсүп, мән қәшқәр вилайити мәкит наһийәсидин. 2015-Йили 11-айниң 15-күни мисирға оқушқа чиққанидим. Мән 2017-йили 7-айниң 4-күни мисир сақчилири уйғур оқуғучиларни тутқун қилишқа башлиған күни түркийәгә қечип кәлдим, һазир түркийәдә туруватимән”.

Өмәр йүсүп әпәнди 2017-йили 4-айда әң ахирқи қетим аилисидикиләр билән телефон арқилиқ сөзләшкәнликини, у вақитта лагерға елип кетилгәнлики тоғрисида мәлумат игилигән болсиму, кейинчә улар билән болған алақисиниң пүтүнләй үзүлүп қалғанлиқини баян қилип мундақ деди: “мениң әң ахирқи қетим аиләмдикиләр билән алақә қурған вақтим 2017-йили 4-ай. У вақитта сөзләшкәндә дадам, акам, ачам вә сиңлимниң тутқун қилинип җаза лагериға елип кетилгәнликидин хәвәрдар болғанидим. Немә үчүн тутуп кетилгәнликини сориялмиған идим, лекин акам билән сиңлим түркийә билән мисирға зиярәткә келип кетип, 6 ай өткәндә тутуп кетилгән”.

Өмәр йүсүп әпәнди хитайниң дадиси йүсүп һошурни тутуп кәткәндин кейин хәвәр алалмиғанлиқини, униң из-дерәксиз йоқ болуп кәткәнликини ейтип мундақ деди:

“дадам йүсүп һошур бу йил 61 яшқа кирди. Дадам тиҗарәт билән шуғуллинидиған болуп, қурулуш материяли сататти. 2018-Йили 6-айда тутуп кетилгән болуп, тутулған вақтида зор миқдардики пул вә мал-мүлүкләр биллә елип кетилгән. Һаятму өлтүрүлдиму? ақивити тоғрисида мәлумат алалмидим”.

У, акиси мәмәтимин йүсүп әпәндиниң кесиветилгәнлики тоғрисида ениқ мәлуматқа еришкәнликини баян қилип мундақ деди: “мениң акам мәмтимин йүсүп бу йил 34 яшта. У, тиҗарәт билән шуғуллинатти. У, дадам билән қурулуш материяли сататти. 2017-Йили 3-айниң ахирида тутуп кетилгән. Мән игилигән мәлуматларға асасланғанда 11йиллиқ қамақ җазаси берилгән. Акам түркийә билән мисирни зиярәт қилған шу сәвәбдин кесивәткән болуши мумкин дәп ойлаймән”.

У бүгүнки телефон зияритимиздә сиңлиси рәйһангүлниң он төт йиллиқ кесиветилгәнлики һәққидә қисқичә мәлумат берип мундақ деди: “сиңлим рәйһангүл йүсүп, бу йил 30 яшта. Дохтурханида систера болуп хизмәт қиливататти. 2017-Йили 4-айда тутуп кетилгән. Сиңлимни 14 йиллиқ қамаққа һөкүм қилған. Сиңлим рәйһангүлму түркийә билән мисирға барған униң үчүн кесивәткән болуши мумкин дәп ойлаймән”.

Өмәр йүсүп әпәнди хитайниң чәтәлгә чиққан уйғурларға, игилик тиклигән пулдар кишиләргә вә зиялйиларға қамақ җазаси берилишиниң сәвәблири тоғрисида тохтилип мундақ деди: “хитай һөкүмитиниң чәтәлгә чиққанларни қара-қоюқ тутуши көзи ечилған, йирақни көрәләйдиған кишиләрни йоқитип, уйғурларға йетәкчилик қилалайдиған кишиләрни йоқ қилиш. Билимлик уйғур алимлирини тутуп кетиши уларни йоқ қилип уйғурларни билимсиз надан һаләткә чүшүрүп қоюш, игилик тиклигән пулдар уйғурларни тутуши, пүтүн байларни йоқитип уйғурларни өзигә мухтаҗ беқинди қилип қоюштин ибарәт”.

Түркийә билән мисир уйғур оқуғучилар әң көп дөләт һесаблинатти. Җаза лагерлириға ташланған вә кесиветилгән уйғурларниң көпи түркийә вә мисирға охшаш дөләтләр билән четишлиқи бар уйғурлар дәп қаралмақта. Бу уйғурларниң көпи техигичә һәр хил сәвәбләрдин түпәйли сүкүт қилип турмақта. Бәзи уйғурлар болса һәр хил усулларда ата-ана вә уруқ-туғқанлириниң трагедийәсини дуня җамаәтчиликигә аңлитишқа тиришмақта. Өмәр йүсүп әпәнди мәзкур уруқ-туғқанлири тоғрисида әрәпчә вә түркчә син-көрүнүш лентиси ишләп иҗтимаий таратқуларда тарқатқан болуп, һазирғичә көп санда адәм көргәндин кейин өзини қоллайдиғанлиқини ипадиләп инкас қайтурған. У, бизгә бу һәқтә мәлумат бәрди.

У, ахирида дунядики һәр қайси дөләтләрни, дуня җамаәтчиликини уйғурларниң бу пәрядиға қулақ селишқа, хитайни уруқ-туғқанлирини қоюп беришкә чақирди.

Комунист хитай уйғур елини бесивалғандин кейин 1984-йили тунҗи болуп мисирға оқушқа барған тәклимакан уйғур нәшриятиниң хоҗайини җелил туран әпәнди ахирқи йилларда мисирға берип оқуватқан уйғур оқуғучиларниң саниниң 3-4 миңға йәткәнликини игилишичә вәтәнгә қайтқанларниң вә мисирда оқуғанларниң уруқ-туғқанлириниң лагерларға соланғанлиқини бәзилириниң турмигә ташланғанлиқини баян қилди.

Өмәр йүсүп әпәнди түркийәниң охшимиған йәрлиридин келип бир йәргә җәм болуп өйидикилириниң дәвасини қиливатқан 15 яш билән бирликтә 27-июл күни истанбул бәязит мәйданида намайиш паалийитигә қатнашқан, 4-авғуст күни хитайниң истанбул сарийәр районидики консуханисиға илтимас сунуш үчүн барған болсиму, хитай консулханиси бу яшларниң аилисидикиләрни қоюп беришини тәләп қилип язған илтимасини қобул қилмиғаниди.

Өмәр йүсүп 8-сентәбир күни мухбирларға баянат бериш йиғиниға қатнишиш, мунасивәтлик органларға әрз сунуш үчүн истанбулдин әнқәрәгә келиватқан 15 уйғур яш билән әнқәрәгә қарап маңғанда түрк сақчилири әнқәрәгә 35 километир қалған җайда тосуп, әнқәрәгә киргили қоймиғаниди.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.