Türkiyediki yalowa shehirining bashliqi xitayning penjin shehri bilen bolghan “Dostluq munasiwiti” ni üzgen

Ixtiyari muxbirimiz erkin tarim
2019.12.27
yalowa-panjin-dostluq Yalowa shehri xitay shehri bilen bolghan dostluq munasiwitini üzgenlikini jakalidi. 2019-Yili 25-dékabir
RFA/Erkin Tarim

Xitay hökümiti 2010-yili türkiye bilen istiratégiyelik hemkarliq kélishimi tüzgendin kéyin türkiyening her qaysiy wilayet, sheher, idare-jem'iyet we ammiwiy teshkilatlar bilen “Dostluq” ornitishqa alahide ehmiyet bérip kelmekte idi. Buning bilen xitayning bezi sheherliri türkiyediki sheherler bilen “Qérindash sheher” lik kélishimi tüzüp, her xil yollar bilen xitay mediniyitini tonushturup kelmekte.

25-Dékabir küni türkiyening yalowa shehirining bashliqi wefa salman ependi tiwéttir arqiliq xitayning liyawning ölkisi penjin shehri bilen bolghan “Dostluq munasiwiti” ni üzgenlikini bildürdi. U mundaq yazghan: “Qimmetlik yurtdashlirim, qimmetlik yalowaliqlar, yalowa sheherlik hökümet, jümlidin men yalowa shehrining bashliqi bolush süpitim bilen xitayning sherqiy türkistanliqlargha élip bériwatqan zulumigha naraziliq bildürüsh üchün xitayning penjin shehiri bilen bolghan ‛qérindash sheher‚ munasiwitimizni üzduq.”

Yalowa  sheher bashliqi wefa salman ependi ijtima'iy taratqular arqiliq tarqatqan uchurida yene munularni bayan qilghan: ”qimmetlik yurtdashlirim, yalowaliqlar, xitayning sherqiy türkistanliqlargha qarita élip bériwatqan éghir bésimi we zulum siyasiti chidighusiz halgha keldi. Epsuski, sherqiy türkistandiki qérindashlirimiz awazini dunyagha yetküzelmeywatidu. Shehirimiz burun xitayning penjin shehiri bilen ‛qérindash sheher‚ munasiwiti ornatqan iken. Yalowa shehri xitaydiki sheherler bilen tunji qétim dostluq ornatqan sheherlerdin biri hésablinidu. Men yalowa shehrining bashliqi bolush süpitim bilen xitayning sherqiy türkistanliqlargha élip bériwatqan bésim siyasitige naraziliq bildürüsh üchün xitayning penjin shehiri bilen bolghan munasiwitimizni toxtattuq.  Men bundin kéyin héchqandaq pa'aliyitimizge xitaylarni teklip qilmaymen, menmu ularning pa'aliyetlirige ishtirak qilmaymen. Sherqiy türkistanliqlar erkin turmushqa érishmigüche, xitaylarlardek yashash heq-hoquqlirigha ige bolmighuche xitay bilen dost bolmaymiz.”

Yalowa shehrining bashliqi wefa salman ependi mezkur qararni chiqarghandin kéyinla buyruq chüshürüp yalowa sheher merkizidiki “Penjin baghchisi” ning  ismini “Yalowa sherqiy türkistan baghchisi” dep özgertken. Baghchining ichidiki “Xitay penjin baghchisi” dégen xet yézilghan mermer tashning üstige “Yalowa sherqiy türkistan baghchisi” dégen xetlerni oydurghan. Bu tash abidining üstige yene sherqiy türkistanning ay-yultuzluq kök bayraqining süritini chüshürgen.

“Yalovamiz.com” tor gézitining 26-dékabir künidiki sanida élan qilin'ghan bu heqtiki xewerge asaslan'ghanda, 26-dékabir küni yalowa shehride ”xitaygha lenet oqush“ Témisida namayishmu ötküzülgen. Türkiye kadirlar uyushmisi yalowa shöbisi, “Ülkü ojaqliri” teshkilati yalowa shöbisi qatarliq teshkilatlar teripidin uyushturulghan bu namayishqa qatnashqan kishiler qolida ay-yultuzluq kök bayraq bilen türkiye bayriqini kötürgen halda xitaygha qarshi sho'ar towlap ghazipasha kochisida yürüsh qilghan. Axirida “Sherqiy türkistan baghchisi” ning aldida metbu'at bayanatini oqughan. Bayanatta xitayning Uyghurlargha élip bériwatqan bésim siyasitini eyiblesh bilen birlikte türkiye hökümitini Uyghurlargha ige chiqishqa chaqirghan.

Qimmetlik radiyo anglighuchilar, türkiyede xitaygha qarshi naraziliqning köpiyishi, bolupmu bezi sheher bashliqlirining xitay bilen bolghan “Dostluq munasiwiti” ni üzüshi xitaygha qandaq tesir körsitiwatidu?

Bu heqte ziyaritimizni qobul qighan qahramanmarash shehridiki sütchü imam uniwérsitéti diniy ilimler kespining oqutquchisi doktor alimjan boghda ependi buning türkiye hökümitige bésim peyda qilidighanliqini, xitay hökümitini chöchütidighanliqini bayan qildi.

Xitay 2010-yilidin tartip türkiye bilen bolghan munasiwetni kücheytish siyasiti élip bérishqa bashlidi. Türkler eger türkiyening xitay bilen bolghan munasiwiti kücheyse xitay hökümiti Uyghur qérindashlirimizgha yaxshi mu'amile qilidu, dep qarap kelgen idi. Lékin hazirghiche bolghan weziyetke qaraydighan bolsaq, buning tetur tesiri boliwatidu. Buning sewebi néme?

Bu heqte pikir bayan qilghan erkin ekrem ependi xitayning köktürk qaghanliqi mezgilidin tartip “Yiraqtiliker bilen dost bolup, yéqindiki qoshnilirini yoq qilish” siyasitini qollinip kelgenlikini, hazirmu shu siyasitini yürgüziwatqanliqini ilgiri sürdi.

Qimmetlik radiyo anglighuchilar, türkiyening konya, déngizli qatarliq bezi sheherlirining bashliqlirimu öz sheherlirining baghchilirigha ilgiri xitayning namlirini bergen bolsimu, hazir türk xelqining bésimi bilen bularni özgertmektiken.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.