Yazghuchi perhat tursunning atushtiki aghu türmiside jaza mudditi ötewatqanliqi ashkarilandi

Tonulghan Uyghur yazghuchi, sha'ir we doktor perhat tursun.

Modérnist sha'ir we yazghuchi perhat tursunning türmige tashlan'ghanliqi birqanche yildin béri xelq'a'ara axbaratlarda xewer qilin'ghan we uninggha ötken yili shiwi'itsiye qelemkeshler jem'iyitining sürgündiki yaki türmidiki yazghuchilargha bérilidighan tuxoliski mukapatini teqdim qilghan idi. Muxbirimizning tutqundiki yazghuchi-sha'irlar heqqide élip bériwatqan éniqlashliri dawamida, perhat tursunning atushtiki aghu türmiside jaza mudditi ötewatqanliqi ashkarilandi.

Modérnist sha'ir we yazghuchi perhat tursun edebiy talanti, özgiche pikirliri we tutqunda ikenlikidek siyasiy qismiti bilen xelq'ara jama'etning diqqitini tartip kelgen idi. Halbuki, xitay da'iriliri, sha'irning jaza mudditi, jaza ötewatqan lagéri we nöwettiki salametlik ehwali qatarliq uninggha a'it barliq uchurlarni jem'iyettin sir tutup kéliwatqan idi. Biz 2017‏-yildin buyan sha'ir perhat tursunnnng ehwali heqqide uning xizmet orni bolghan Uyghur aptonum rayonluq ammiwiy sen'et sariyi qatarliq alaqidar idare-organlardin köp qétimlap melum sorighan bolsaqmu, emma ürümchidiki da'iriler aditi boyiche bu heqtiki so'allirimizgha jawab bermey kelgen idi.

Eng yéqinqi bir téléfon ziyaritimizde, qizilsu qirghiz aptonom oblastliq edliye idra'isining bir xadimi perhat tursunning 16 yilliq késilgenlikini delillesh bilen birlikte, uning nöwette atushtiki aghu türmiside jaza mudditini ötewatqanliqini ashkarilidi. Emma u sha'irning néme “Jinayet” bilen eyiblen'genliki, eyiblinishide qaysi eserlerning seweb bolghanliqi heqqide melumat bermidi.

Sha'irning tutqunda ikenliki heqqide eng deslepte xewer bergen norwégiyediki Uyghuryar fondining qurghuchisi abduweli ayup ependining bildürishiche, sha'ir eserliride medeniyet jehette zamaniwiyliq, dunyawiyliq we milliylikni teng teshebbus qilghan, shuning üchün uning eserliri we qismiti xelq'aragha nisbeten baldur we tonulghan. Abduweli ayupning yene alahide eskertishiche, u zamaniwyliqni ilgiri sürgünde xurapataliqqa qarshi turush bilen birlikte, eng gewdiliki mustemlikichilikke qarshi turghan. Mushu sewebtin sha'ir Uyghur élidiki chong tutqunda eng bashta tutulghan Uyghur serkiliri qataridin orun alghan.

Qizilsu oblastidiki mezkur edliye idarisining xadimimu perhat tursunning 2017 ‏-yili tutqun qilin'ghanliqini tekitlidi.

“Chong sheher” (in'giliz tiligha “Arqa kocha” dep terjime qilin'ghan), “Ölüwélish sen'iti”, “Mesih chöli” qatarliq roman-powéstlarni yazghuchi perhat tursunning wekillik xaraktéridiki eserliri qatarida tilgha alghan abduweli ayup, uningning “Tarim deryasi” namliq shi'irinimu Uyghur jem'iyitide eng söyülgen shi'irlar qatarida eslep öttti:

Tarim deryasi

Xuddi tarim süyidek,

Biz mushu yerde bashlan'ghan,

Mushu yerde tügeymiz.

Biz héch yerdin kelmigen,

Héch yerge barmaymiz.

Eger xuda yaratqan bolsa insanni.

Bizni xuda mushu yerge yaratqan.

Eger adem özgergen bolsa maymundin,

Biz özgergen mushu yerlik maymundin.

. . .

Tesmu ejeba hayatlarning qénini tekshürüsh,

Nechche ming yil burunqi jesetlerdinmu,

Izdisek bizning kélip chiqishimizni.

Térimizning renggini izde teklimakan barxanliridin,

Qénimizning terkibini izde tarim süyidin,

Xuddi tarim süyidek,

Biz mushu yerde bashlan'ghan, mushu yerde tügeymiz.

Yuqurida sha'ir perhat tursunning atushtiki aghu türmiside jaza mudditini ötewatqanliqi heqqide melumat berduq.