تۇتقۇندىكى يازغۇچى پەرھات تۇرسۇننىڭ «ئارقا كوچا» ناملىق رومانى گوللاند تىلىغا تەرجىمە قىلىندى

تۈرمىدىكى يازغۇچى پەرھات تۇرسۇننىڭ «ئارقا كوچا» ناملىق رومانى يېقىندا گوللاند تىلغا تەرجىمە قىلىنغان بولۇپ، گوللاندىيەنىڭ «دېبالە» تېلېۋىزىيەسىدە بۇ رومان توغرىلىق مەخسۇس سۆھبەت ئېلىپ بېرىلغان.

پەرھات تۇرسۇننىڭ «ئارقا كوچا» ناملىق رومانى ئىنگلىز تىلىدىن گوللاند تىلىغا تەرجىمە قىلىنغان بولۇپ، روماننىڭ تەرجىمىسىنى ئىشلىگەن ۋە باش مۇھەررىرلىكىنى ئۈستىگە ئالغان يورگېن مائاس (Jurgen Maas) ئەپەندى، بۇ رومان ھەققىدىكى مەخسۇس تېلېۋىزىيە پىروگراممىسىدا سۆز قىلغان. ئۇ ئالدى بىلەن بۇ روماننىڭ ئاساسلىق مەزمۇنى ۋە گوللاند تىلىغا تەرجىمە قىلىنىش جەريانى ھەققىدە چۈشەنچە بەرگەن. ئاندىن يازغۇچى پەرھات تۇرسۇننىڭ ئۆسۈپ يېتىلىش جەريانى، ئەدەبىي ئىجادىيەتتىكى ئۆزگىچىلىكى، شۇنداقلا ئۇنىڭ ئەسەرلىرىدىكى خىتاي ھاكىمىيىتىنىڭ ئۇيغۇرلار ۋەتىنىدە يۈرگۈزۈۋاتقان يۇقىرى بېسىملىق تەقىب سىستېمىسىغا بولغان كىنايىلىك ئىنكاسلىرى ھەققىدە ئۆز قاراشلىرىنى بايان قىلغان. ئۇ سۆزىدە يەنە بۈگۈنكى كۈندە خىتاي تۈرمىسىدە ياكى لاگېرلاردا يېتىۋاتقان تۇتقۇندىكى ئۇيغۇر زىيالىيلىرىنىڭ ئېچىنىشلىق تەقدىرى ھەققىدە توختىلىپ، ئۇيغۇر ئىرقىي قىرغىنچىلىقى ھەققىدىمۇ مەلۇمات بەرگەن.

debalie.nl

بۇ مۇناسىۋەت بىلەن زىيارىتىمىزنى قوبۇل قىلغان يۇرگېن مائاس ئەپەندى، يازغۇچى پەرھات تۇرسۇننىڭ «ئارقا كوچا» ناملىق رومانىنى گوللاند تىلىغا تەرجىمە قىلىپ نەشر قىلىشتىكى سەۋەبلەر ھەققىدە مۇنۇلارنى بايان قىلدى:

«بۇ روماننىڭ ئىنگلىزچە نۇسخىسىنى ئوقۇغىنىمدا، ئۆزۈمنى گويا شەرقتىكى غايەت چوڭ بىر مۇزېيغا كىرىپ قالغاندەك ھېس قىلدىم. روماندا ئىنساننى چوڭقۇر ئويغا سالىدىغان ۋە ئۇزاق تارىخقا تۇتاشقان بىر بوشلۇق مەۋجۇت. يەنى ئىچكىي دۇنياسى ئىنتايىن باي بولغان بىر قەدىمىي خەلقنىڭ تەقىبكە ۋە كونتروللۇققا بولغان ئىچكىي قارشىلىقىمۇ يوشۇرۇن رەۋىشتە تەسۋىرلەنگەن. روماندا ئىزتىراپ ۋە ئەندىشىگە تولغان بۈگۈن، شۇنداقلا ئۈمىدسىزلىك ئىچىدىن ئىسيان بىلەن كۆتۈرۈلۈۋاتقان بىر كەلگۈسى بار.»

بۇ روماننىڭ گوللاند تىلىدا نەشر قىلىنىش مۇناسىۋىتى بىلەن ئۆتكۈزۈلگەن مەخسۇس تېلېۋىزىيە سۆھبىتىگە گوللاندىيەدىكى ياش قەلەم ئىگىسى ۋە سىياسىي پائالىيەتچى ئەخمەتجان قاسىممۇ قاتناشقان. ئۇ رادىيومىز زىيارىتىنى قوبۇل قىلىپ، بۇ روماننىڭ گوللاند تىلىغا تەرجىمە قىلىنىشىنىڭ ئەھمىيىتى توغرىسىدا توختىلىپ ئۆتتى. ئۇ بۇ روماننى ئوقۇغىنىدا روماندىكى ئىنچىكە تەسۋىرلەردىن ئۆزىنىڭ بالىلىقىدىكى ئۈرۈمچىنى، ئۈرۈمچىنىڭ ئارقا كوچىلىرىنى كۆرگەندەك بىر ھېسسىياتقا كەلگەنلىكىنى بايان قىلىپ ئۆتتى.

debalie.nl

يورگېن مائاس ئەپەندى يەنە بۇ رومان ھەمدە يازغۇچى پەرھات تۇرسۇن ھەققىدە يەنە مۇنۇلارنى بايان قىلدى: «يازغۇچى پەرھات تۇرسۇن بۇ رومانىدا ھەممە ئادەم بىلىدۇ دەپ قارىلىدىغان ئاددىي ئەمما چوڭقۇر ئەھمىيەتكە ئىگە دېتاللارنى ئىنچىكىلىك بىلەن تەسۋىرلەشكە ئېغىرلىق بەرگەن. ئۇ روماندا شەرقىي تۈركىستاندىكى ئۇيغۇرلار ھاياتىنىڭ ‹نورمال› بىر پارچىسىغا ئايلانغان، ئەمما باشقىلارغا نىسبەتەن قوبۇل قىلىش قىيىن بولغان رېئاللىقنى ئىنچىكە تەسۋىر ۋە چەكسىز تىل ئىمكانىيەتلىرىدە ئىپادىلەپ چىققان. بۇ سەۋەبلىك ئۆزىنىڭ بېشىغا قانداق بالايى-ئاپەتلەرنىڭ كېلىشىنى ئويلاپمۇ باقمىغان. ئۇ، خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ ئۇيغۇر زىيالىيلىرىغا قاراتقان يۇقىرى بېسىملىق نازارىتى ئاستىدىمۇ ئىنسانىي قەدىر-قىممەت ۋە ئىنسان قەلبىنىڭ ئەڭ چوڭقۇر قاتلىمىدىكى تۇيغۇلارنى ئەڭ ئىنچىكە تىل بىلەن تەسۋىرلەشكە جۈرئەت قىلالىغان. ئۇ ھەقىقىي ۋىجدانلىق بىر يازغۇچى، ھۆر پىكىرلىك قەلەم ئىگىسى سۈپىتىدە ئەنسىزلىك، تەشۋىش ۋە زوراۋانلىققا تولغان بىر مۇستەملىكە جەمئىيىتىنىڭ كۆرۈنۈشىنى سىزىپ بەرگەن. روماندا ئۇيغۇرلارنىڭ يوشۇرۇن ئېڭىدىكى چوڭقۇر تەشۋىش ۋە ئىزتىراپلار، خىتايلاردىكى ئىرقچىلىق ۋە نەپرەت خاھىشلىرىمۇ ئىنچىكىلىك بىلەن يورۇتۇپ بېرىلگەن. »

debalie.nl

بۇ كىتاب ھەققىدىكى تېلېۋىزىيە پىروگراممىسىدىن كېيىن يۇرگېن مائاس ئەپەندى بىزنىڭ مەخسۇس زىيارىتىمىزنى قوبۇل قىلدى. ئۇ سۆزىدە شەرقىي تۈركىستاندا داۋاملىشىۋاتقان ئىرقىي قىرغىنچىلىق ھەققىدىمۇ توختىلىپ ئۆتتى.

ئۇيغۇر ئەدەبىياتىدا ئۆزگىچە ئۇسلۇب ۋە پەرقلىق پىكىرلىرى بىلەن تونۇلغان يازغۇچى، شائىر ۋە ئەدەبىيات نەزەرىيەسى تەتقىقاتچىسى پەرھات تۇرسۇن 1969-يىلى تۇغۇلغان. تولۇق ئوتتۇرا مەكتەپنى يۇرتى ئاتۇشتا تاماملىغاندىن كېيىن، خىتاي پايتەختى بېيجىڭدىكى مەركىزى مىللەتلەر ئۇنىۋېرسىتېتىنىڭ ئۇيغۇر تىل-ئەدەبىياتى كەسپىدە ئوقۇغان. ئۇ 2011-يىلى مەركىزى مىللەتلەر ئۇنىۋېرسىتېتىدا ئەدەبىيات پەنلىرى بويىچە دوكتورلۇق ئۇنۋانى ئالغان. ئۇ 2018-يىلدىكى زور تۇتقۇندا ئۈرۈمچىدە تۇتقۇن قىلىنغان ۋە 15 يىللىق قاماق جازاسىغا ھۆكۈم قىلىنغان.

پەرھات تۇرسۇننىڭ شېئىرىي ئىجادىيىتىمۇ ئۆزگىچە ئالاھىدىلىككە ئىگە بولۇپ، ئۇنىڭ «تارىم دەرياسى» ناملىق شېئىرىنىڭ باشلانمىسىدىكى مۇنۇ مىسرالار، ئۇيغۇر خەلقىنىڭ ئۆز ئانا تۇپراقلىرىغا بولغان چوڭقۇر ھەقدارلىق تۇيغۇلىرىنى ئىپادىلەپ بەرگەن:

بىز مۇشۇ يەردە باشلانغان

مۇشۇ يەردە تۈگەيمىز،

بىز ھېچ يەردىن كەلمىگەن،

ھېچ يەرگە كەتمەيمىز.

……