Uyghur qiz: misirda ghayib bolghan dostum qeyser abdullani izdeymen

Misirdiki Uyghur oqughuchilarning radiyomizgha yetküzgen ispatliq melumatliridin, xitayning misirdiki Uyghur oqughuchilarni qayturup kélish herikitini 2017-yili iyuldiki tutqundin burunla bashlan'ghanliqi melum. Bultur yil béshidila xitay hökümet da'iriliri Uyghur oqughuchilarning yurtidiki a'ilisige bésim ishlitip, xéli zor bir türküm oqughuchilarni yurtigha qaytip kétishke mejbur qilghan. Bu jeryanda ularning misirdin bashqa ellerge qachqan we yene ghayib bolghanlirimu bar idi. Misirdiki endishiler tügimigen bu peytte, radiyomiz bilen alaqileshken bir Uyghur qiz, özining dosti 23 yashliq qeyser abdullaningmu, ötken yilning béshidin bashlap misirdin ghayib bolghanliqi heqqide melumat berdi.

Bultur iyuldin buyan, misirda tutqun'gha uchrighan Uyghurlarning köp qismining nöwette qoyup bérilip, türkiye we bashqa döletlerde panahlan'ghan bolsimu, tura türmiside qizil belge qoyulghan 16 Uyghurning hazirghiche héch qandaq iz-dériki yoq, shundaqla bultur yil béshidin bashlap her xil bésimlargha uchrap xitaygha qaytqan yaki bashqa ellerge yolgha alghan Uyghur oqughuchilarning köp qismining aqiwiti yenila éniqsiz halda turmaqta. Bügün radiyomizgha téléfon qilghan bir Uyghur qiz oqughuchi, ismini ashkarilimasliq sherti bilen melumat bérip, özining misirda oquwatqan, ilgiri künde dégüdek alaqiliship turuwatqan, qeyser abdulla isimlik bir yéqin dostining 2017-yili 2-ayning 19-künidin étibaren ghayib bolghanliqini bildürdi.

Bu qizning bildürüshiche, u qeyser bilen ikki yil awwal ürümchidiki in'gliz tili kursida tonushqan. Qeyser bu yil 23 yashta bolup, 2016-yilining bashlirida misirdiki ezher uniwérsitétigha oqushqa kelgen. 2016-Yili 12-ayning axirliri tetilde yurtigha qaytip bir hepte ichidila yene misirgha qaytip kelgen iken. U özining yurtqa qaytqan shu peytte da'irilerning so'al-soriqigha uchrighanliqini éytqan.

Misirdin yurtigha qaytqanlar hetta bigunah bolsimu türmilerge qamalghanliqi heqqidiki uchurlar anglinishqa bashlighan chaghlarda qeyser, özining yurtigha qaytmasliqni qarar qilghanliqini, misirda turushningmu xeterlik ikenlikini bildürüp, özining dubey arqiliq bashqa döletlerge kétishning amalini qilidighanliqini bu dostigha éytqan iken.

Bu qizning éytishiche, qeyser özining dubeyge qarap yolgha chiqqanliqi, yétip barghandin kéyin xewer béridighanliqi heqqide éytqan bultur 19-féwral künidiki axirqi uchuridin kéyin, ün-tünsiz ghayib bolghan. Bu qiz, misirdiki tutqun bashlan'ghandin buyan dostining aqiwitidin téximu endishe qilishqa bashlighan we radiyomizda ezher uniwérsitétining oqughuchilirining teqdiri qismetliri heqqide bergen xewerlirimizge izchil diqqet qilip kelgen. U, misirdiki tutqun'gha uchrighan we yaki xitaygha qayturulghanliqi ilgiri sürülgen Uyghur oqughuchilarning tizimlikliridin qeyserning ismi chiqmighanséri endishisi kücheygen.

U hazirghiche misirdiki Uyghur oqughuchilardin qeyser abdullaning iz-dérikini qilishni toxtatmighan bolsimu, uning heqqide hazirgha qeder héch bir xewer alalmay, ejeba qeyserni xitaygha qayturuwetkenmidu? dégendek gumani kücheygen. Qeyser heqqide, u yene ürümchidiki uning a'ilisi we dostliridinmu uchur alalmighandin kéyin, bizge dosti qeyser abdullaning ghayib bolghanliqi heqqide uchur bérish qararigha kelgen.

Gerche qeyser, 2017-yili 19-féwral küni dostlirigha emirat hawa yoli arqiliq, qahiredin dubeyge qarap mangidighanliqini bildürgen bolsimu, biraq uning qahiredin ayropilan'gha chiqqan-chiqmighanliqi éniq emes iken.

Biz ezher oqughuchisi qeyser abdullani, misirda hazirmu turuwatqan Uyghur oqughuchilar arqiliq sürüshte qilishqa tirishtuq. Gerche nöwette misirda sanaqliqla Uyghurlar qalghan bolsimu, ulardin bir oqughuchi özining qeyserni tonuydighanliqini, emma uning bultur yil béshidin bashlapla tuyuqsiz ghayib bolghanliqini bildürdi. Uning gumaniche u misirda yoq, eger bolghan bolsa uning misirdiki türmilerdin qoyup bérilgen Uyghur oqughuchilar arqiliq melum bolushi kérek iken.

Ilgiri dubeydin bezi Uyghur oqughuchilarning xitaygha qayturulghanliqi heqqidimu éniqsiz uchurlar taralghan idi.

Qeyser abdullaning ghayib bolghanliqini melum qilghan qizning bildürüshige qarighanda, bultur qeyser yoqap ketkendin buyan uning qeshqerdiki a'ilisi bilenmu alaqe baghlighili bolmighanliqi seweblik, qeyserning ürümchidiki dostlirimu uning aqiwitini sürüshte qilishqa amalsiz qalghan. Bu qizning éytishiche, qeyser abdullaning dadisi qeshqerdiki melum meschitning imami bolup, u Uyghur diyarining hazirqidek weziyitide bu a'ile ezalirining, da'iriler teripidin “Yépiq terbiyelesh” ke élip kétilish éhtimali chong dep guman qilmaqta iken.

Biz bu melumatlarni delillesh üchün xitayning qahirediki elchixanisi bilen alaqiliship, bu Uyghur oqughuching ehwali heqqide uchur igileshke tirishqan bolsaqmu téléfonimiz izchil ulanmidi.

Qeyser abdullaning yurtidiki a'ilisi we shu jaydiki saqchi organliri bilenmu alaqe qilip, qeyserning iz-dérikini sorashqa tirishqan bolsaqmu, Uyghur diyaridiki xitay da'irilirining chet'eldin kiridighan téléfonlarni qattiq kontrol qiliwatqanliqi tüpeylidin imkaniyetke ige bolalmiduq. Bizge uchur yetküzgen qeyserning iz-dérikini qilip, uning ehwalidin xewerdar bolushni xalighan uning dostlirimu öz yurtliri bilen bolghan téléfon alaqiliri üzülgenliki we qattiq nazaret astigha élin'ghanliqi üchün tepsilat igileshte qiyniliwatqanliqini bildürüshti.

Misirda naheq tutulghan we ghayib bolghan Uyghurlarning teqdiri xelq'araliq kishilik hoquq teshkilatliriningmu izchil diqqitini qozghap kelmekte. “Xelq'ara kishilik hoquqni közitish teshkilati” xitay ishliri bölümining diréktori sofiy réchardson xanim yéqinda mexsus bu heqte ziyaritimizni qobul qilghanda, misirda ghayib bolghan Uyghurlar heqqide melumati bar kishilerni bu mesilige alaqidar kishilik hoquq organlirigha uchur bérishke chaqirghan idi. Doktor sofiye réchardson xanim bu heqte misir we xitay hökümitini tenqid qilghandin bashqa qahire uniwérsitétimu, özining ghayib oqughuchilirini sürüshte qilishta passip bolup kelgenlikini tenqid qilghan idi.