Qazaqistanliq Uyghurlar “5-Féwral ghulja qirghinchiliqi” ning 27 yilliqini xatirilidi

4-Féwral küni almuta shehirining sultanqorghan mehellisidiki “Qorghan” réstoranida 1997-yilidiki 5-féwral ghulja qirghinchiliqining 27 yilliqi xatirilendi. Xatirilesh murasimni dunya Uyghur qurultiyining qazaqistandiki wekilliri uyushturdi. Bu pa'aliyetke almuta shehiri we etraptiki nahiyelerdin bolup dunya Uyghur qurultiyining ezaliri we jama'et wekilliridin 100 din artuq adem qatnashti.

Xatirilesh pa'aliyitige riyasetchilik qilghan dunya Uyghur qurultiyining ezasi rehim mengsürof mezkur yighilishning asasiy sewebi we meqsitini chüshendürüp ötti. Andin azadliq we erkinlik üchün qurban bolghan shéhitlerge atap qur'an tilawet qilindi.

Almuta wilayitining emgekchiqazaq nahiyesi gheyret yézisi yashlar meshripining asaschilirining biri, dunya Uyghur qurultiyining wekili bextishat memetbaqiyéf “Ghulja qirghinchiliqining kélip chiqishi we uning aqiwetliri” témisida doklat berdi. U, ili meshripi yétekchilirining eyni waqitta adaletlik telep qilip tinch namayish uyushturghanliqi, emma xitay hakimiyitining namayishchilarni oqqa tutup, qirghinchiliq peyda qilghanliqini tekitlep ötti.

Mezkur murasimda söz qilghan wekiller, 5-féwral ghulja qirghinchiliqining tarixiy sawaqliri, dunya Uyghur qurultiyining nöwettiki ish-pa'aliyetliri we uni maddiy we meniwi jehettin qollap-quwwetleshning muhimliqi, ana tilni saqlash, Uyghurlarning uzun esirlik bay medeniyitini terghib qilish, yashlarni milliy rohta terbiyelesh we bashqimu mesililer heqqide toxtilip ötüshti.

Mezkur murasimda 1944-1949-yilliridiki sherqiy türkistan jumhuriyiti hökümitining ezasi, milliy armiye générali merhum zunun téyipofning jiyeni tursun'ay téyipowaning nutuqi jama'etni qattiq tesirlendürdi. Tursun'ay téyipowa kommunist xitaylar Uyghur diyarigha bésip kirgendin buyan ularning qanliq siyasitining bügünmu dawam qiliwatqanliqini bayan qildi. U, buningdin 27 yil ilgiri ghulja yashlirining insaniy heq-hoquqlirini qoghdash üchün élip barghan tinch namayishining qanliq basturulushi, kechürüshke bolmaydighan jinayettur, dédi.

Ziyaritimizni qobul qilghan dunya uyur qurultiyining ezasi, tilshunas, filologiye penlirining namzat doktori dilnur qasimowa xanim mundaq dédi: “Xitay wetinimizge bésip kirgendin buyan xelqimizni bikargha ishlitip, qiynawatidu, ziyaliylirimizni türmilerge qamap, azablawatidu, balilarni aniliridin ayrip, ularni zar qaqshitiwatidu. Bügünki künde dunya Uyghur qurultiyi bashchiliqidiki Uyghur teshkilatliri shu türmilerde, lagérlarda yétiwatqan qérindashlirimizni qutquzush üchün heriket qiliwatidu. Elwette, bügünki künde shu qérindashlirimizni azad qilish, wetinimizning musteqilliqini qolgha keltürüsh, xelqimizni xitay changgilidin azad qilish üchün, özimiz birinchi bolup heriket qilmisaq, kim bizni qutuldurup qoyidu? ikkinchidin, biz qazaqistanda yashawatimiz. Bu elde ana tilida mekteplirimiz bar. Toghra, muhajirettiki qérindashlirimiz ana tilimizni saqlap qélish üchün yekshenbilik mekteplerni, kurslarni échiwatidu. Köp ishlarni qiliwatidu. Emma biz qazaqistandiki Uyghurlar bar imkaniyetlerdin paydilinip, milliy qedriyetlimizni saqlap qélish üchün emeliy heriket qilmisaq bolmaydu. Ghulja yashliri öz waqtida namayish ötküzüp, özlirining mana mushundaq insaniy heqlirini telep qilghan, hemde shu yolda özlirining janlirini qurban qilghan emesmidi! ? biz buningdin ibret élishimiz kérek, dep oylaymen. ”

Dilnur qasimowa 1997-yilidiki ghulja qirghinchiliqi qurbanlirini xatirilesh pa'aliyetlirini dunyaning herqaysi jaylirida omumyüzlük ötküzüp, uni pütkül dunyagha tonushturushning muhimliqini tekitlidi.

Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan gheyret yézisi yashlar meshripining asaschilirining biri, dunya Uyghur qurultiyining wekili bextishat memetbaqiyéf mundaq dédi: “Bügünki bu xatirilesh pa'aliyitide tariximizgha, ana tilimizgha, medeniyitimizge munasiwetlik yaxshi we tesirlik pikirler, teklipler otturigha qoyuldi. Heqiqetenmu ghulja qirghinchiliqining bizning yashlirimizghimu körsetken tesiri chongqur dep oylaymen. Shu weqedin kéyin, bolupmu qazaqistan musteqil bolghandin kéyin bizde milliy qedriyetlirimizni saqlash, teshwiq qilish ishliri keng qanat yaydi. Bolupmu ghulja yashlirining algha sürgen ulugh teshebbusi-xelqimizning uzun esirlik milliy medeniyet bayliqi-meshripimizni rawajlandurush, uni teshwiq-terghib qilish, kéyinki ewladlargha ülge-ibret süpitide qaldurush niyiti bizge heqiqetenmu chongqur tesirat qaldurdi. Biz xelqimizning hörlüki we milliy qediriyetlirini saqlash yolida öz janlirini qurban qilghan ene shundaq milletperwer shexslirimizni, shu jümlidin ghulja weqeside merdaniliq bilen meydan'gha chiqip, özlirining insaniy heqliri üchün qurban bolghan qérindashlirimizni esleshni özimizning burchi dep hésablaymiz. Biz xelqimizning bügünki teleplirini dunyagha tonushturuwatqan dunya Uyghur qurultiyigha, shu yolda jan pidaliq bilen heriket qiliwatqan barliq Uyghur teshkilatlirigha, milletperwer shexslirimizge cheksiz minnetdarliqimizni bildürimiz. Axirida deydighinim, birlikimiz, ittipaqliqimiz hergiz üzülmigey! ”

Almutada ötküzülgen “5-Féwral ghulja qirghinchiliqi” ning 27 yilliqini xatirilesh murasimining qatnashquchiliri birdek, dunya Uyghur qurultiyi bashliq Uyghur teshkilatlirining pa'aliyetlirini maddiy we meniwiy jehettin qollap-quwwetleshte buningdin kéyin aktip ish élip baridighanliqini bildürüshti.