Қазақистан-хитай чеграсини йәнә икки адәм бузуп өтти

Йеқиндин буян қазақистан аммиви ахбарат васитилиридә қазақистан-хитай чеграсини бузуп өткән икки қазақ тоғрилиқ хәвәрләр тарқилишқа башлиғаниди.

“җас алаш” гезитидә елан қилинған “хитайдин йәнә икки қазақ қечип чиқти” намлиқ мақалидә ейтилишичә, уларниң исимлири қастер мусақанули вә мурагер әлимули болуп, улар 6-өктәбирдә қазақистан чеграсидин өткән икән. Улар йәрлик мухбирларға вә һоқуқ қоғдиғучилириға бәргән мәлуматлирида қазақларниң хитай даирилири тәрипидин тәқибләш вә сүргүнгә учраватқанлиқини, уларниң һоқуқлириниң дәпсәндә қилинип, “сиясий тәрбийәләш лагерлириға” қамиливатқанлиқини илгири сүргән.

Мақалидә ейтилишичә, уларниң бири мурагер әлимули мундақ дегән: “мениң йешим йигирмә бәштә. Тарбағатай вилайити дүрбилҗин наһийәсидин болимән. Икки мәртәм бир соткидин қамақта болдум. Уруп-соқти, лагердин бәш қазақни бошатса, йигирмә қазақни қамайду. Җиназисини чүшүрүш мәни қилинған. Қәбристанлиқтики йерим айларни юлуп кетиватиду. Сақили бар ақсақални көрмәйсән. У яқта бәш яштики оғлум билән ата-анам қалди. Шулардин әндишә қилимән. Қазақистан қачақлар һоқуқини бәрсә икән. Қанунсиз чегра бузғинимни иқрар қилимән. Сотлиса сотлисун. Униңдин қачмаймән. Хитай түрмисидә ятқандин ата-маканимниң түрмисидә ятай.”

Әмди қастер мусақанули болса, шәрқий қазақистан областиниң зайсан наһийәси арқилиқ икки дөләтниң чеграсини бузуп өткәнликини ейтип, өзиниң 2009-йили үрүмчидә болған намайишқа мунасивәтлик сотланғанлиқини, 4 йил 8 ай тәрбийәләш орнида болғанлиқини билдүргән.

У мундақ дегән: “хитайда сиясий тәрбийәләш лагери 2009-йили ечилди. Тәқибләшләр шуниңдин буян башланди. Уйғурлар билән болған тоқунушларға мениң алақәм йоқ. Бирақ шуниңға бағлиди. Қамақта айимай қийниди. Һазирму у яқта қанчилиған қериндашлирим азаб тартиватмақта. Бир наһийәдә тоққуз лагер бар. Қазақистан атаюртимиз. Қачақлар һоқуқини беришини сораймиз”.

“азадлиқ” радийосида берилгән “хитайдин қечип келип, қачақлар, һоқуқини соримақчи болған икки қазақни миллий бихәтәрлик комитети елип кәтти” дегән мақалидә көрситилишичә, алмута шәһәрлик сақчи башқармисиниң көчмәнләр бөлүмигә қачақлар, йәни мусапирлиқ һоқуқини илтимас қилип барған бу икки кишини миллий бихәтәрлик комитети тутуп кәткән икән.

Мақалидә 14-өктәбир күни, хәлқара инсан һәқлири бойичә бюрониң алмута шәһиридики кеңишидә икки қачақ вә уларниң адвокати баурҗан азанофниң қатнишиши билән мухбирларға сөһбәт бериш йиғини болған.

Биз адвокат баурҗан азаноф билән алақилишип, униңдин бу ишниң қандақ кетиватқанлиқини сориғинимизда у мундақ дәп җаваб бәргән: “тергав һәрикәтлири болуватиду. Қанунсиз чеградин өтти дегән җинаий ишлар низамнамиси, 392-маддисиниң 1-бөлүми бойичә җинаий ишлар делоси турғузулди. Шуниң бойичә тергав ишлири йүргүзүлүватиду. Шу мунасивәт билән бу икки йигитниң қоғдиғучиси болуп ишләватимән. Мән адвокат болғанлиқимдин уларниң ишини йеникләштүрүш мениң вәзипәм.”

Буниңдин ташқири мәзкур, мухбирларға сөһбәт бериш йиғинида хәлқара инсан һәқлири бойичә башқарминиң алмута шәһиридики кеңишиниң вәкили инга иманбай бу икки мусапирға һоқуқ җәһәттин ярдәм көрситидиғинини билдүргәниди.

Биз инга иманбай билән алақилишип, униң бу һәқтики қаришини игилидуқ. Инга иманбай мундақ деди: “уларниң қазақистан чеграсини қанунсиз бузди дегән пакитлар бар. Шу пакит бойичә һазир җинаий қилмиш турғузулди. Улар кәлгән әлдә уларниң һаятиға хәвп барлиқини инкар қилишқа болмайду. Шуниң үчүн биз һоқуқ қоғдиғучилири болуш сүпитимиз билән уларниң бу әлдә сиясий қачақ сүпитидә һоқуққа еришиш хаһишини қоллаймиз. Чүнки хитайда уларниң һаятиға хәвп туғулуватиду дегән пакитни дәлилләшниң һаҗити болмиса керәк, чүнки пүткүл дуня у йәрдә лагерларниң бар икәнликини, миллий, диний сәвәбләр билән у йәрдики хәлқләрниң тәқиблиниватқанлиқини билиду. Шуниң үчүн биз уларниң сиясий қачақ сүпитидә өзлирини қоғдаш һоқуқини елиш һәрикитини қоллаймиз.”

Инга иманбай қазақистан һөкүмитиниң мусапирлиқ һоқуқи бериш мәсилисидә йәнә бир қазақ пәрзәнти сайрагүл савутбайниң қилған һәрикәтлириниң мувәппәқийәтсиз аяғлашқанлиқи һәққидә тохтилип, мундақ деди: “бу йәрдә сиясий амилларму бар. Мәсилән, қазақистан вә хитай оттурисидики чоң иқтисадий алақиләрниң болғанлиқидин сайрагүл өз һоқуқини алалмиди. Биз һөкүмәт үчүн җаваб берәлмәймиз. Уларниң мундақ тәлипини һәл қилиш һоқуқи бар, шуниң үчүн биз һоқуқ қоғдиғучилири болуш сүпитимиз билән уларниң һоқуқлирини қоғдаш һәрикәтлирини елип бериватимиз. Қачақ, йәни мусапирлиқ һоқуқини елиш үчүн биринчи нөвәттә улар илгири турған мәмликәттә буниңға асаслиқ сәвәб болуши керәк. Мәзкур ишта уларниң һаятиға хәвп туғулуватиду дегән пакит бар. У инкар қилишқа болмайдиған пакиттур.”

Игилишимизчә, бу қетим икки қазақ пуқрасиниң чеграни бузуп өтүш мәсилисидә қазақистан һөкүмитиниң һазирчә рәсмий билдүрүш елан қилмиғанлиқи ашкариланмақта. Мәлум болушичә, өткән йилниң май ейида алмута вилайитиниң қорғас таможнисини қанунсиз бузуп өтти дегән әйиб билән сайрагүл саутбай җинаий ишлар низамнамисиниң 392-маддиси бойичә әйибләнгәниди. Уни хитайға қайтуруш мәсилисиму күн тәртипигә чиққан болуп, бу иҗтимаий таратқуларда җиддий ғулғула туғдурди. Сайрагүл саутбай қазақистанниң қачақ һоқуқини алалмай, нәтиҗидә чәтәлгә кетишкә мәҗбур болғаниди.