Amérikaning Uyghurlarni qollash siyasiti qazaqistan Uyghurlirida küchlük inkas qozghimaqta

Amérikaning “2020-Yilliq Uyghur kishilik hoquq siyasiti qanuni” ni resmiy maqullishining pütkül dunya Uyghurlirini qattiq hayajan'gha sélip, xushal qilghanliqi melum. Emdi mushu yéqinda amérika prézidéntining mu'awin dölet bixeterlik meslihetchisi matéw pottinggérning Uyghur élidiki lagérlarni “Jaza lagérliri” dep atishi, amérika kéngesh palatasining ikki partiyesi namidin Uyghur rayonidiki Uyghur we bashqa musulmanlar uchrawatqan basturush heriketlirining xaraktérini “Irqiy qirghinchiliq” dep békitish teklipi muhajirettiki, shu jümlidin qazaqistandiki Uyghurlarda qiziq témigha aylanmaqta.

Buningdin tashqiri 31 neper amérika dölet mejlis ezalirining Uyghurlarning amérikada panahlinishi we ularning musapirliq salahiyiti bilen amérikagha wiza élishining asanlashturulushini telep qilishi köpchilikning diqqitini tarmaqta.

Igilishimizche, amérika qoshma shtatlirining xitayning Uyghur élidiki Uyghur we bashqimu türkiy-musulman xelqlerge qaratqan basturush siyasitini qattiq eyiblishi dunya Uyghurliri teripidin semimiy qollap-quwwetlenmektiken. Mezkur mesililer bolupmu ijtima'iy taratqularda küchlük bes-munazire qozghighan.

Biz qazaqistandiki bir qatar Uyghur ziyaliyliri we pa'aliyetchilirining mezkur mesililer heqtiki qarashlirini igiliduq.

Qazaqistan we uning sirtida tonulghan tarixchi, siyasetshunas qehriman ghojamberdi ependining pikriche, amérika qoshma shtatlirining peqet 2020-yilning özidila Uyghurlargha qilghan nahayiti köp yaxshiliqliri qazaqistan Uyghurlirinimu xushal qilidiken hem shu sewebtin qazaqistan Uyghurliri amérikani qattiq hörmet qilidiken we qollaydiken. Chünki Uyghurlarning milliy-azadliq tarixida bolmighan hadisilerni amérika emelge ashuruwatmaqtiken. Shularning biri ene shu “2020-Yilliq Uyghur kishilik hoquq siyasiti qanuni” ning resmiy maqullinishi iken.

Qehriman ghojamberdi mundaq dédi: “Hazir mana ikki qanun teyyarlap, awam palatisidin ötti. Amérika bügünki künde xitayning Uyghurlargha qaratqan irqiy qirghinchiliqigha qarshi émbargo qollan'ghan birdin-bir dölet. Hazir amérikada Uyghurlarni mejburiy emgekke sélip, ishlepchiqqan mehsulatlirini bayqut qilish heriketliri kétip baridu. Mushuninggha xelq nahayiti xushal. Ikki kün boldi, kelgen yéngiliq shuki, bir türküm sénatorlar xitayning Uyghurlargha qaratqan siyasitini ‛irqiy qirghinchiliq‚ dep étirap qilish toghriliq qarar élishni teklip qilghan. Bügünki künde peqetla amérikadek bir qudretlik dölet Uyghurlarni qollap, heriket qiliwatidu.”

Qehriman ghojamberdi yene amérikaning xitaygha qarshi qaratqan siyasitini hazir peydin-pey yawropa ittipaqiningmu qollawatqanliqini tekitlep, kélechekte uning amérika bilen bir septe bolidighanliqini ümid qildi.

Ataqliq sha'ir abdughopur qutluqof ependi amérika qoshma shtatlirining “Uyghur kishilik hoquq qanuni” ni qobul qilghinida qattiq xushal bolghanliqini otturigha qoyup, mundaq dédi: “Tünügünla yene bir xush xewer anglidim. Bu men yetmish yildin buyan kütüwatqan xushalliq. Bu amérika kéngesh palata ezalirining xitayning ana wetinimiz Uyghuristanda nechche waqittin béri yürgüzüp kelgen ish-heriketlirining hemmisini ‛irqiy qirghinchiliq‚ dep bahalaptu. Buni anglap, jénim ténimge sighmayla qaldi. Bu mezlum Uyghur xelqi üchün nahayiti chong xush xewer boptu.”

Abdughopur qutluqof mushundaq bir murekkep weziyette, yeni Uyghur xelqining teqdiri hel boluwatqan bir peytte birlishining, ittipaq bolushning intayin muhimliqini tekitlidi.

Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan dunya Uyghur qurultiyining qazaqistandiki meslihetchisi, péshqedem zhurnalist riza semedi ependi mundaq dédi: “Axirqi bir nechche yillar jeryanida xitay mustemlikichi hakimiyitining xelqimizge qarita emelge ashuruwatqan wehshiyane-jinayi qilmishlirini ‛irqiy qirghinchiliq‚ dep atash mesilisi keskin otturigha qoyulup kéliwatidu. Amérika we bir qatar démokratik ellerdiki axbarat wasitiliri we shu ellerning köpchilik parlamént ezaliri xitay hökümitining bu jinayi qilmishlirini chin menisi bilen qirghinchiliq ikenlikini delil-ispatlar bilen körsitip kelmekte.”

U Uyghur dewasining xelq'arada yuqiri derijige kötürülüshide dunya Uyghur qurultiyining muhim rol oynawatqanliqini alahide tekitlep, uning buningdin kéyinki heriketlirige da'im yar-yölek bolush lazimliqini bildürdi.

Tonulghan satirik yazghuchi abduxaliq mahmudof ependi ziyaritimizni qobul qilip, mundaq dédi: “Bolupmu yawropa, amérikagha oxshash döletler Uyghur xelqi üchün pütün wujudi bilen küresh qiliwatidu. Buni körüp turuwatmiz. Bu, elwette chong hem ulugh ish. Uyghur xelqining tarixida hazirgha qeder mundaq keng miqiyasta bizning mesilimizni héchkim kötürgini yoq. Hazirqi zamanda bolupmu amérika yétekchilikidiki memliketler xitayning élip bériwatqan siyasitini nahayiti yaxshi chüshendi, dep oylaymiz.”

Abduxaliq mahmudof yene amérika hökümitining Uyghurlarning bügünki paji'elik teqdirini chüshinip, köpligen yaxshi ishlarni qiliwatqanliqini, shuning üchün alahide minnetdarliqini bildüridighanliqini otturigha qoydi.