Qazaqistandiki Uyghurlar péshqedem zhurnalist riza semedidin ayrildi
2024.12.30

29-Dékabir küni qazaqistandiki Uyghurlar péshqedem zhurnalist, dunya Uyghur qurultiyi (d u q) ning qazaqistandiki sabiq meslihetchisi, qazaqistan zhurnalistlar ittipaqining ezasi riza semedidin menggülükke ayrildi.
Bu küni uning jinaza namizigha yighilghan jama'et aldida sözligen almuta shehiri ewézof nahiyelik bash yigit béshi azad ibrahimof merhumning peqet qazaqistandila emes, belki dunya da'irisidimu köpke tonulghan qazaqistan xelq yazghuchisi, sabiq “Sherqiy türkistan jumhuriyiti hökümiti” ning ezasi ziya semedining bir tughqan oghli ikenlikini eskertti. Uning pikriche, merhum öz waqtida qazaqistan Uyghur milliy metbu'atining rawajlinishigha, shuningdek Uyghur milliy herikitige zor töhpe qoshqan. Azad ibrahimof bu heqte toxtilip “Riza semedige oxshash milliy qehrimanlarning nami Uyghurlarning qelbide menggü untulmaydu” dédi.
Riza semedining Uyghur milliy herikitidiki roli heqqide söz bolghanda dunya Uyghur qurultiyining bash meslihetchisi, tonulghan siyasetshunas we tarixchi qehriman ghojamberdi ependi radiyomiz ziyaritini qobul qilip mundaq dédi: “Riza semedi eng awwal 1992-yili qurulghan jumhuriyetler ara Uyghur ittipaqi hey'itining ezasi bolghan. Shuningdin buyan bu teshkilat arqiliq weten dewasini qazaqistanda we ottura asiyada anglitishqa aktip qatnashqan. U d u q qurulghanda aktip pa'aliyette boldi. Riza aka wetende chong bolghanliqtin weten dewasini yaxshi biletti. Shuning üchün u d u q gha qatniship, yaxshi pa'aliyetlerni élip bardi. Kilassik yazghuchimiz ziya semedi heqqidiki köp nersilerni men riza akining pikirliridin ögen'gen idim.”
Qehriman ghojamberdi riza semedining semediler jemetining ezasi süpitide d u q da aktip xizmet qilghanliqi, shuningdek uning qazaqistan radiyosining muxbiri süpitide Uyghur dewasi témisida köpligen söhbetler uyushturghanliqini tekitlidi.
Riza semedining singlisi béliqiz semedi xanim ziyaritimizni qobul qilip, akisi rizaning merhum dadisi ziya semedining izini bésip, Uyghur xelqining milliy kimlikini saqlap qélish yolida köpligen ishlarni qilghanliqini, a'ile ichidimu bu heqte pat-pat söhbetlerning bolup turghanliqini esleydu.
U bu heqte mundaq dédi: “Uyghur dewasi toghriliq söhbetlishettuq. Akam yawropada we amérikada boluwatqan Uyghur jem'iyetlirining ishliri toghriliq sözlep béretti. Shu yerde ishlewatqan we oquwatqan yashlar heqqide geplishettuq. Akam yaxshi yerlerde ishlidi, nurghun xizmetlerni qildi. 1961-Yili wetinimizdin chiqqandin buyan ikki-üch yil Uyghur mektepliride mu'ellimlik qildi. Andin kéyin üch-töt yil özbékistan we qazaqistanning téléwiziye-radiyo saheside diktor bolup ishlidi. Andin 1968-yildin bashlap 20 yildek moskwada sowét téléwiziye-radiyo komitétining tinchliq we tereqqiyat rédaksiyeside zhurnalist bolup ishlidi.”
Béliqiz semedi eyni waqitlarda akisining sowét ittipaqi hökümitining körsetmisi bilen radiyo saheside nurghun emgek qilghanliqini, bu jehette sowét ittipaqining zor tesiri astida bolghanliqini, kéyin qazaqistan'gha köchüp kélip, dölet radiyo saheside emgek qilghanliqini bildürdi.
Qazaqistanning pexriy yazghuchisi, ataqliq sha'ir abdughopur qutluqof ependi Uyghur xelqining nöwettiki weziyette riza semedige oxshash bir munewwer perzentidin juda bolghanliqini chong paji'e dep qaraydu. U bu heqte toxtilip mundaq dédi: “Uning yashliqi moskwada ‛wetenni qutquzush‚ radiyosida we bashqa ilmiy tetqiqat ishlirida ötti. Qazaqistan'gha qaytip kelgendin kéyin qérindash qazaq xelq radiyo istansisining Uyghur bölümide pütkül hayatini xelqning aqartish ishigha béghishlap ötküzdi. U méning qedinas dostum idi. Uni almuta shehirining dostluq mehellisige yerlep qayttuq. Dostumning wapati manga éghir kelgechke, u toghriliq shé'ir yéziwédim.”
Igilishimizche, riza semedi 1938-yili may éyida ghulja shehiride dunyagha kelgen. U 1956-yili ottura mektepni tamamlap, shu yili ürümchi pédagogika institutining filologiye fakultétigha oqushqa kiridu we uni 1959-yili tügitidu. Riza semedi 1961-yilning may éyighiche 2-ottura mektep (“Ümid” mektipi) de mu'ellimlik qilidu we shu yili iyul éyida almuta shehirige köchüp kélidu. Riza semedi 1968-yilghiche özbékistan we qazaqistandiki Uyghur tilida anglitish béridighan radiyo saheside diktor bolup ishleydu. 2002-Yili sherep bilen dem élishqa chiqqan bolup, dem élishqa chiqqandin kéyinmu Uyghur xelqi üchün tégishlik xizmette bolushqa tiriship kelgen idi.