Qazaqistanliq adwokat prézidént toqayéfni terepler bilen derhal milliy di'alog ötküzüshke chaqirdi

Muxbirimiz erkin
2022.01.05
Qazaqistanliq adwokat prézidént toqayéfni terepler bilen derhal milliy di'alog ötküzüshke chaqirdi Prézidént qasim jumart toqayéf weziyetni tinchitish üchün sin taratqulirining biride sözlewatqan körünüshi. 2022-Yili 5-yanwar, nur-sultan, qazaqistan.
AP

2-Yanwar küni, qazaqistanning gherbi-jenubidiki néfit shehiri-jana'uzéndin bashlan'ghan naraziliq herikiti pütün qazaqistan'gha kéngiyip, bügün 5-yanwar 4-künige qedem qoyghan bolsimu, lékin weziyette héchqandaq pesiyishi bolmidi. Qazaqistanning almuta, nursultan, oral, aqtaw, atraw, taraz, chimkent qatarliq her qaysi sheherliride naraziliq herikiti bügünmu dawamlashqan.

Prézidént qasim jumart toqayéf weziyetni tinchitish üchün bezi tedbirlerni yolgha qoyup, hökümet istépa bergen, almutini öz ichige alghan birqisim jaylarda jiddiy halet élan qilip, kéchisi kochigha chiqishni, yighilish we sheherge kirip-chiqishlarni chekligen, sabiq qazaqistan prézidénti nezerbayéfning kontrolluqidiki dölet xewpsizlik komitétigha özining rehberlik qilidighanliqini jakarlighan.

U yene nezerbayéfning jiyeni samat abishni dölet bixeterlik idarisining 1-mu'awin bashliqliqidin élip tashlighan, feysbuk, instgram, watsap we xitayning ündidar qatarliq ijtima'iy taratqulirining alaqisini toxtatqan bolsimu, biraq naraziliq heriketlirining toxtimighanliqi, 5-yanwar charshenbe küni minglighan kishilerning almutadiki hökümet binalirini bésip kirgenliki melum.

Qazaqistandiki naraziliq herikitini basturush üchün kocha charlawatqan qazaqistan saqchiliri. 2022-Yili 5-yanwar, almuta, qazaqistan.
Qazaqistandiki naraziliq herikitini basturush üchün kocha charlawatqan qazaqistan saqchiliri. 2022-Yili 5-yanwar, almuta, qazaqistan.

Qazaqistanning almuta shehiride turushluq adwokat, qazaqistan “Xelq'ara qanun teshebbusi” namliq teshkilatning re'isi ayna sormanbayéwaning radiyomizgha éytishiche, almuta qalaymiqanchiliqta qalghan, namayishchilar hökümet binalirini igiliwalghan. Ayna sormanbayéwa almuta waqti yanwar kéchisi bu heqtiki ziyaritimizni qobul qilghanda mundaq dédi: “Biz téxi uxlimiduq. Qazaqistanning hazirqi weziyitini bilisiz. Bir qanche kün boldi biz uxlimighan'gha. Jiddiy halet élan qilindi. Sheher merkizide étish bolghan, lékin hazir toxtap qaldi. Namayishchilar sheherlik hökümet binasi we almuta bashliqining turushluq öyini, shundaqla ayrudromni igiliwaldi. Kochilarda qalaymiqanchiliq dawam qilmaqta”.

Ayna sormanbayéwaning éytishiche, hazir almutada tok toxtap ketken bolup, hökümetsizlik yüz bergen. U: “Tünügün jiddiy halet élan qilin'ghan. Biraq hazir almutada tok toxtap ketti, hökümetmu yoq. Qalaymiqanchiliq höküm sürmekte. Hazir tok yoq. Hökümet binalirini qoghdaydighan saqchimu yoq, armiyemu yoq” dédi.

Bezi chet'el mutexessislirining éytishiche, naraziliq herikitini bénzin bahasi keltürüp chiqarghandek qilsimu, lékin bu naraziliqning arqisida nurghun iqtisadiy-ijtima'iy sewebler bar iken.

Amérikadiki jorji washin'gton uniwérsitéti xelq'ara tereqqiyat tetqiqati programmisining diréktori, proféssor shon robérts 5-yanwar bu heqtiki ziyaritimizni qobul qilip, qazaqistanda prézidént almashqan bolsimu, biraq nurghun siyasiy islahat wedilirining emelge ashmighanliqi, buning nurghun ümidsizliklerni yaratqanliqi, bénzin bahasi bu ümidsizliklerning partlishigha türtke bolghanliqini bildürdi.

Shon robérts mundaq deydu: “Köp yillardin buyan qazaqistan hökümiti nuqtisidin ishlarning özgermesliki nurghun ümidsizliklerni peyda qildi. Qazaqistanning tunji prézidénti bir qanche yil awwal hoquqidin ayrilghan bolsimu, biraq u dölet xewpsizlik komitétining bashliqiliq ornini dawamliq saqlap qaldi. Yéngi prézidént toqayéfqa prézidéntliq erkin we adil bolmighan bir saylam bilen bérildi. Xelq bir qanche yildin kéyin hökümetning siyasiy islahat élip bérish wediside turmighanliqigha ishendi. Méningche bénzin bahasi we korona yuqumi mezgilidiki ümidsizlik xelqning weziyetke arilishishigha türtke boldi”.

Qazaqistan musteqilliqqa érishken deslepki 20 yil ichide ottura asiyadiki bashqa sabiq sowét ittipaqi jumhuriyetlirige qarighanda iqtisadi eng téz tereqqiy qilghan bir dölet bolghan. Proféssor shon robértsning éytishiche, qazaqistan hökümiti kéyinki 10 yilda qazaqistan jem'iyitidiki ijtima'iy özgirish we xelqning teleplirige jawab bérelmigen.

Shon robérts mundaq deydu: “Shu bir nuqtini eskertish muhim, qazaqistanning deslepki mezgillerde nurghun iqtisadiy islahatlarni élip bérishi, bu döletning iqtisadiy tereqqiyatigha yardem boldi. Biraq mewjut haletni saqlash terepdari bolghan hökümet mushundaq mangsaq xelq mustebit hakimiyettin bi'aram bolmaydu, dégen chüshenchige kelgen. Biraq xelq bolupmu kéyinki 10 yilda özgerdi. Ular hökümettin téximu köp nerse telep qilishqa bashlidi. Shuning bilen bir waqitta iqtisadiy ösüshmu astilap, uning iqtisadi tereqqiyati burunqidek mangmidi”.

Xitay qazaqistanning muhim istratégiyelik hemkarlashquchisi, shundaqla uning eng chong soda shérikidur. Xitay hazirgha qeder qazaqistandiki özgirishke héchqandaq ipade bildürmigen bolsimu, emma weziyetni diqqet bilen közitiwatqanliqi melum. Proféssor shon robértsning éytishiche, xitay ottura asiya jumhuriyetliridiki özgirishlerde héchbir terepni tutmisimu, biraq qazaqistan weziyitige bashqichirek qaraydiken. Robérts, chünki xitayning qazaqistanda körünerlik miqdarda sana'et we xam eshya meblighi barliqi, herqandaq özgirish meblegh sélish kélishimlirining shertlirini qayta muzakire qilish telipini keltürüp chiqiridighanliqini bildürdi.

Nöwette, prézidént toqayéfning kéyinki qedemde qandaq inkas qayturidighanliqi diqqet qozghimaqta. U charshenbe küni sözligen bu heqtiki téléwiziye nutqida naraziliq herikitini qazaqistan tarixining “Zulmetlik dewri” dégen. Toqayéf, özining “Prézidént bolush süpiti bilen puqralarning bixeterliki we tinchliqini qoghdash, qazaqistanning pütünlükidin endishe qilish mejburiyiti barliqi” ni éytqan. Lékin adwokat ayna sormanbayéwaning éytishiche, “Basturush naraziliqni hel qilish yoli emes” iken. U, mesilini hel qilishning birdin bir yoli “Milliy di'alog” ikenliki, prézidént toqayéfning tereplerni derhal “Milliy di'alog” qa chaqirishi kéreklikini bildürdi.

Ayna sormanbayéwa: “Aldi bilen sistémini közdin kechürüp, milliy di'alog élip bérishi, prézidént buni etila derhal élan qilishi lazim. Eger uning heqiqeten islahat élip bérish meqsiti bolsa, u buni milliy di'alogdin bashlishi kérek. U buninggha barliq tereplerni, jümlidin hökümet, ammiwi teshkilatlar we pa'aliyetchilerni chaqirishi, xelqni aldinqi orun'gha qoyushi lazim. Dölitimizni qayta qurup chiqish üchün milliy di'alogqa éhtiyajimiz bar. Basturush tallash yoli emes” dédi.

Ayna sormanbayéwaning körsitishiche, naraziliq herikiti bénzin bahasi tüpeylidin partlighan bolsimu, biraq buning sewebi chirikleshken sistéma iken. U mundaq deydu: “Bénzin bahasi bu keng kölemlik naraziliq herikitining peqet kichikkine sewebi. Bu naraziliq chérikleshken sistémining netijisidur. Buni ishsizliq, kirimning töwenliki, ma'ashning azliqi, makansizliq, bankilargha qerzge boghulup kétish, qazaqistanning intayin bay dölet bolushigha qarimay, iqtisadning nachar bolushi keltürüp chiqardi”.

Qazaqistan yerlik taratqulirining xewer qilishiche, charshenbe küni almuta sheherlik hökümet binasidin tumanlar kötürülüshke bashlighan. Shuning bilen bir waqitta nur-otan partiyesining almuta shöbisining binasi we sabiq prézidéntning turushluq qonalghusighimu ot qoyup bérilgen.

2-Yanwar küni, gherbiy-jenubiy qazaqistanning man'ghistaw wilayitidiki néfit bazisi-jana'uzén shehiride bénzin bahasining örlep kétishi seweblik bashlinip, pütün qazaqistan'gha kéngeygen bu naraziliq herikiti, qazaqistan 1991-yili sabiq sowét ittipaqi tarqilip musteqilliqqa érishkendin buyanqi 30 yil mabeynide yüz bergen eng zor kölemlik naraziliq herikiti hésablinidu.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.