Qazaqistan puqralirida xitay ishlepchiqarghan korona wirusi waksinasigha qarita selbiy inkaslar köpeymektiken

Xitay ishlepchiqarghan “sinopharm” korona wirusi waksinisi.

Melumki, korona wirusi wabasi munasiwiti bilen ötken yili mart éyining otturiliridin tartip qazaqistanda pewqul'adde halet, andin köp waqit ötmeyla karantin tertipi élan qilin'ghandi. Shu sewebtin köpligen karxanilar, mehkimiler, soda-sana'et merkezliri öz ishlirini tügel, ya bolmisa qismen toxtatqan idi. Qazaqistan hökümiti ahaliler arisida teshwiqatni kücheytip, qattiq bixeterlik charilirini qollan'ghan idi. Mundaq chariler dunyaning bashqimu memliketliride körülgenliki éniq.

Qazaqistan ammiwiy axbarat wasitilirining xewerlirige qarighanda, bu yilimu wabaning yéngiwashtin küchiyishi munasiwiti bilen wirus bilen yuqumlan'ghuchilarning sani téz ösüp, qazaqistan hökümiti pütkül ahalilerni waksina bilen emlesh qararigha kelgeniken. Hazir metbu'atlarda hem ijtima'iy taratqularda bu témining jiddiy munazire qozghawatqanliqi otturigha chiqmaqta.

“Tengri nyus” axbarat agéntliqi élan qilghan “Tsoy waksina saldurghanlar qandaq cheklimilerdin qutulidighanliqini éytti” namliq maqalida déyilishiche, memlikette waksinining ikki terkibi qismini saldurghanlar üchün bezi cheklimiler élip tashlinidiken. Qazaqistan salametlikni saqlash ministiri alékséy tsoyning melumatliri boyiche, elde wabaning tarilish süriti bir qélipqa chüshken bolup, ötken heptide yuqumlan'ghanlar sani 2 pirsentke azayghanken.

Undaqta, hazir waksina mesilisi qandaq ehwalda?

Biyologiye penlirining doktori, akadémik, wirus ilmi mutexessisi mesimjan wilyamof ependining éytishiche, hazir dunyada 11 waksina tekshürülüshning 3-basquchida bolsa, 16 waksina 2-basquchida, yene 18 waksina 1-basquchidiken. Shularning ichide amérika we gérmaniyening birliship chiqarghan waksinisi yaxshi körsetküchlerge ige boluwatmaqtiken. Buningdin tashqiri, yene rusiyening “Sputnik” waksinisining ehmiyiti 92 pirsentni teshkil qilidiken.

Mesimjan wilyamof mundaq dédi: “Bu waksinining selbiy terepliri bar. 18 Yashqiche balilargha, 60 yashtin chong ademlerge, éghir boy ayallargha we balilarni béqiwatqan ayallargha bolmaydu. Shuninggha qarighanda, bu waksinining selbiy tesirining bar ikenliki körünüp turidu. Shuninggha qoshumche qazaqistandimu ‛biyologiyelik bixeterlik mesililiri‚ ilmiy-tetqiqat institutining rehbiri künsulu zakiriyaning éytishi boyiche ‛kaz kowid‚ dégen waksina chiqirildi. Buning ehmiyiti rusiye waksinisidin töwen emes. Biraq hazir xelq ichide shuni paydillinish mesilisi her türlük da'iride bolmaqta. Bu waksinilarni paydillinish qollanmisi boyiche ishletken durus dep oylaymen. Bir az waqitning ichide 50 tin oshuq waksina chiqiriliwatidu. Shularni paydilinish arqiliq korona wirusini yéngish mesilisi tughulidu.”

Mesimjan wilyamof qazaqistan hökümitining ene shu waksinilarni teshwiq qiliwatqanliqini, emma mezkur waksinilarning 3-basquch tekshürüshidin ötüsh lazimliqini bildürdi. Bu jehette ularning ehmiyiti we ziyinini éniqlash mesilisimu barken. Shu sewebtin ularni qandaq ishlitish mesilisigimu ahaliler birdek qarimaydiken.

Metbu'atlarda qazaqistanliqlargha ammiwi türde xitayning “sinopharm” waksinisini salidighanliqi heqqide xewerlermu élan qilinmaqta. Shularning biri “Azadliq” radiyosida bérilgen “Qazaqistan ‛samruq-qazaqistan‚ xadimliri üchün milyon xitay waksinisining dorisini sétiwaldi” namliq maqalida éytilishiche, xitayning bu waksinisi erep birleshme xelpilikide ishlepchiqirilghanken. 31 Milyon dollargha sétiwélin'ghan mundaq kölemdiki waksinini 500 ming ademge saldurushqa bolidiken.

Igilishimizche, bir nechche yildin buyan xitay Uyghur élidiki Uyghur, qazaq we bashqimu türk-musulman xelqlirige qarshi irqiy qirghinchiliq siyasitini élip barmaqta. Xitayning bu siyasitini amérika bashliq gherb döletliri eyiblep, Uyghur we bashqimu xelqlerni qollawatqan bir peytte, ereb birleshme xelipilikige oxshash bezi ereb we musulman elliri xitayning Uyghurlargha qaratqan qirghinchiliq siyasitini qollawatmaqtiken.

Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan siyasetshunas risbék sersénbay ependi mundaq dédi: “Omumen hazir yalghuz xitayning emes, ruslarning we bashqilarningmu waksiniliri paydilinish herikiti yürgüzülüwatidu. Xelqning hemmisi qandaqla bolmisun, waksinini alghusi kelmeydu. Bolupmu xitayningkini. Shuning üchün ularni qobul qilmaydighan ademler az emes. Biraq uni her xil usullar bilen mejburlap séliwatidu. Xitayning waksinisini meyli qeyerde ishlep chiqmisun, biz uni xalimaymiz. Könglümizde xitayning waksinisigha qarita guman bar. Bu waksinilar sinaqtin toluq ötüp ülgürelmidi. Yeni kapalet yoq. Bezi waksinilarni emletken ademler ölüwatidu. Shuning üchün bu xewplik nerse.”

Almutadiki “Naghiz atayurt pida'iyliri” teshkilatining rehbiri békzat mexsutqan oghlining éytishiche, korona wirusi wabasining bügünki weziyet munasiwiti bilen Uyghur élidiki musulman xelqlermu éghir azabta qalghan bolup, ularning teqdiri qazaqistanliqlarni ensirimektiken.

U mundaq dédi: “Bizning bu yerdiki xelqmu waksinidin qattiq endishe qiliwatidu. Men qanche adem bilen sözleshsemmu, ular waksinigha ishenmeymiz dewatidu. Bizning yuqiriqi hakimiyettikiler bu waksinilarni rusiyeningki dep éytiwatidu. Lékin buning rusiyening emes, belki xitayning ikenliki éniqqu. Xitaydin bizge kelgen xewerler boyiche xitayning hökümet xizmetchiliri xitay özining waksinisini qobul qilmighan. Yuqiridikilerning özlirining salduridighan waksinisi bar. Xelqqe salduridighan waksinini ular saldurmighan. Bu waksinini ottura asiyadiki xelqlerge saldurmaqchi. Bumu irqiy qirghinchiliqning bir türi. Bu waksina türkiy tilliq xelqlerning tuxumini yoqitishning bir amali. Xitay lagérlarda qanchimu ademni öltürdi. Emdi waksina bilen uningdinmu köp ademni öltürüshi mumkin. Biraq ular bir-ikki ayning ichide ölüp qalmaydu. Bir nechche yillardin kéyin bashqa késel bilen aghrip qélishi mumkin. Mesilen, ewladini dawam qilalmay qélishi mumkin. Bizde öz ixtiyari bilen emes, mejburlap, aldap salduruwatidu. Xelq bu waksinini qobul qilghusi kelmeywatidu. Yuqiridikiler bara-bara buni küch bilen ya bolmisa yalghan axbarat bilen emelge ashurushqa kirishti. Bu intayin xewplik hadise. Buning barliqi adem sanini azaytishqa qaritilghan.”

Igilishimizche, qazaqistanda wirus bilen yuqumlan'ghanlarning omumiy sani 330031, ölgenlerning 3 762, saqayghanlarning sani 281 708 ademni teshkil qilidiken. Hazir aghriwatqanlar 44 601 neper iken.