Қәлбинур сидиқ: уйғур ана-тил оқутушиға мәсул барлиқ оқутқучи вә илмий мудирлар лагерға әвәтилди

Мухбиримиз гүлчеһрә
2020-10-08

28 Йиллиқ истажға игә башланғуч мәктәп хәнзу тили оқутқучиси қәлбинур сидиқ ханим ишханисида дәрс тәйярлиқ қилмақта. (Вақти вә орни ениқ әмәс)

Qelbinur Sidiq teminligen

Қәлбинур сидиқ билән бүгүнки сөһбитимиз униң 28 йил хизмәт қилған үрүмчи сайбағ районидики 24-башланғуч мәктәптики өзгиришләр һәққидә давам қилди.

Қәлбинур лагер башлиниш билән тәң әң аввал зәрбигә учриған уйғур зиялийлири қатарида уйғур дияриниң маарип саһәсидики ана тилдики дәрсликләрни түзгүчи маарипчилар вә йәнә һәрқайси оттура-башланғуч мәктәпләрдики тил-әдәбият дәрс оқутқучилири бирақла зәрбигә учриғанлиқини билдүрди.

2016-Йили 9-ай йеңи оқуш мәвсумидин башлап, хитай һөкүмити уйғур тилини маариптин әмәлдин қалдурғаниди. Қәлбинурниң ейтишиға қариғанда буниң билән уйғур мәктәплири билән хитай мәктәплири бирләштүрүлгән вә әслидинла оқуш саити зор дәриҗидә қисқартилған уйғур тил-әдәбият дәрси китаблири, пүтүнләй әмәлдин қалдурулған. Йеңи дәрслик, хитай тил-әдәбиятини асас қилған тәрҗимә дәрсликкә өзгәртилгән һәтта аталмиш ана тил дәрслиригә хитай классик шеирлири киргүзүлүп хитайлаштурулған.

Хитайниң 2017-йилидин башлап уйғур зиялийлиридин башқа йәнә 1 милйон 800 миңдин 3 милйонғичә һәр саһә уйғурлирини йиғивелиш лагериға ташлиғанлиқи қәйт қилинмақта. Дәл мушу мәзгилдә ялқун рози қатарлиқ уйғур дияридики көзгә көрүнгән язғучи, маарипчи вә нәшрятчилар арқа арқидин қолға елинған. 2018-Йили хитай даирилири даңлиқ обзорчи ялқун рози вә үрүмчи шәһәрлик кәспий университет педагогика институтиниң мудири профессор камил реһим қатарлиқларни «дөләтни парчилашқа урунуш» вә «бөлгүнчилик» билән әйибләп еғир җаза һөкүм қилғаниди. Булардин башқа йәнә 2002-йилидин 2011-йилиғичә башланғуч, оттура мәктәпләрниң тил-әдәбият дәрсликини түзүшкә қатнашқанлар бирақла тутқун қилинғанлиқи дәлилләнгән иди. Уларниң тутқун қилинишида уйғур тил-әдәбияти дәрсликигә уйғур язғучилириниң әсәрлирини киргүзгәнлики сәвәб болғанлиқи мәлум. Улардин ялқун рози 2018-йили «дөләт һакимийитини ағдурушқа қутратқулуқ қилиш җинайити» билән 15 йиллиқ кесилгән.

Қәлбинур сидиқниң билдүрүшигә қариғанда, әйни чағда хитай һөкүмити уйғур тил әдәбияти дәрсликигә бағлап тутқун қилған бу зиялийлар биләнла чәкләнмигән. Маарип саһәсидики барлиқ оттура вә башланғуч мәктәпләрдики бу дәрслик материяллирини түзүшкә, өтүшкә қатнашқан барлиқ уйғур оқутқучилар вә илмий мудирларниң бириму қалмай, лагерларға тәрбийәлинишкә әвәтилгәникән.

Хитай һөкүмитиниң уйғур тил әдәбияти дәрслики ичидә әң нуқтилиқ баһанә қилғини, башланғуч мәктәп тил-әдәбият дәрслики китабиға киргүзүлгән «ата түрүк мустапа камал» һәққидики бир қисқа һекайә болуп, униңда бир түрк аниниң вәтәнниң аманлиқини өз пәрзәнтниң аманлиқидинму үстүн қойғанлиқидәк бир һекайә тәсвирләнгәникән.

Қәлбинурниң бу һәқтә әсләп өтишичә, 2017-йили 3-айдики йеңи оқуш мәвсумида өзи хизмәт қилған сайбағ районидики, маарип идариси тармиқидики ана-тил оқутуши саһәсидин тутқун қилинип лагер вә түрмиләргә әвәтилгән оқутқучилар 500 дин ашидикән.

Қәлбинур үрүмчи маарип идариси тармиқидики ана тил оқутуш тәтқиқат орниға мунасивәтлик көзгә көрүнгән оқутқучилардин муну исимларни әсләп берәлиди.

Униң ейтишичә, сайбағ районлуқ маарип идариси уйғур тил-әдәбияти оқутуш тәтқиқат ишханисидин рәйһангүл һашим тутқун қилинип, 10 миң йүән җәриманә қоюлған вә иккинчи қетим қайта қолға елинип 7 йил кесиветилгән. 20-Башланғуч мәктәптики хәлчәм муәллим қанчә йил кесилгәнлики ениқ әмәс, тутулғанчә хәвири йоқ икән. 52-Башланғуч мәктәптики зулпийә муәллим из-дерәксиз.

Қәлбинур өзи хизмәт қилған 24-башланғуч мәктәп өзидинму илмий мудир вә уйғур тил-әдәбият оқутқучилиридин болуп җәмий 18 уйғур оқутқучи, мичүәнгә қурулған лагерға қайта тәрбийәләшкә әвәтилгән. Уларниң бәзилири аталмиш 3 айлиқ меңә ююш тәрбийәсини тамамлап иш орниға қайтқан бәзилири иштин бошитилғаникән.

Қәлбинур сидиқниң ейтишичә, хитай һөкүмити, 2004-йили уйғур вә хитай мәктәплирини бирләштүрүп, бу мәктәпләрни аталмиш «қош тил мәктәп» кә өзгәртиш вә кейин пүтүнләй хитайлаштуруш маарипи арқилиқ уйғур маарипини йоқатқучә болған арилиқта гәрчә мәктәпләрдә уйғур ана-тил оқутуши, уйғур оқутқучи вә маарипчилар болсиму әмма әң еғир зәрбигә учрап, изтирап чәккини вә чекиватқанлар йәнила пүтүн уйғур әвладлиридур.