Марко рубийо ишханиси: “‛қуллуқ әмгикини қоллиғучиларни җазалаш қануни‚ техиму кәң даирилик җаза тәдбирилирини өз ичигә алиду”

 18-Июл күни америка кеңәш палата әзаси марко рубийо (Marco Rubio) билән авам палата әзаси җим банкис (Jim Banks) “қуллуқ әмгикини қоллиғучиларни җазалаш қануни” (Sanctioning Supporters of Slave Labor Act) дәп аталған қанун лайиһәсини қайтидин тонуштурған.

Мәзкур қанун лайиһәси алдинқи йили авғустта марко рубийо (Marco Rubio) билән боб менендез (Bob Menendez) тәрипидин тонуштурулған болуп, уйғурларға қаритиливатқан ирқий қирғинчилиқ вә мәҗбурий әмгәккә қатнашқан вә уни қоллиған шәхсләр һәм органларни җазалаш даирисини кеңәйтишни мәқсәт қилған. Мәзкур қанун лайиһәсиниң авам палатасиға сунулған нусхиси охшаш бир вақитта авам палата әзаси җим банкис тәрипидинму тонуштурулған.

Қайта тонуштурулған мәзкур қанун лайиһәси һәққидә елан қелинған ахбаратқа қариғанда, уйғурларға йүргүзүлүватқан зулумға четишлиқи болғанлиқи сәвәблик җазалинидиған орган вә шәхсләрниң даириси йәниму кеңәйтилгән. Йәни бу қанун лайиһәсидә уйғурларға қаритилған кишилик һоқуқ дәпсәндичиликигә четишлиқи болған орунларнила җазалап қалмастин, бәлки ашу җазаға учриған орунлар билән сода қилған яки уларни қоллиған орунларғиму қошумчә җаза йүргүзүш тәләп қилинған.

Марко рубийо мәзкур қанун лайиһәси һәққидә елан қилинған ахбаратта мундақ дегән: “буниңдин кейин техиму көп һәрикәт қоллинип, уйғурларниң мәҗбурий әмгикидин бәһримән болуватқан шәхс вә орунларниң мәсулийитини сүрүштүрүш керәк. Уйғурларға қаритилған ирқий қирғинчилиқ җинайити үчүн хитай һакимийитиниңла җавабкарлиқи сүрүштә қилинип қалмастин, бәлки бу җинайәткә шерик болуп пайда алидиған ширкәтләрниңму җавабкарлиқи сүрүштә қелиниши керәк”.

Биз бу мунасивәт билән марко рубийониң ишханиси билән алақиләштуқ. Улар соаллиримизға елхәт арқилиқ җаваб қайтурди.

Марко рубийониң ишханиси қайта тонуштурулған мәзкур қанун лайиһәси һәққидики соалимизға мундақ дәп җаваб язған: “дөләт һалқиған ширкәтләр һазир шинҗаң ишләпчиқириш-қурулуш биңтүәни (XPCC) вә башқа җаза елан қилинған орунлар билән һәмкарлишиш яки американиң пул-муамилә системисидин давамлиқ бәһримән болуштин бирини таллиши керәк. Бу хитай компартийәсиниң уйғур, қазақ, қирғиз вә шинҗаңда яшайдиған башқа хәлқләргә қиливатқан бимәнә һуҗумлирини тохтитишта бесим пәйда қилиду.”

Улар йәнә “уйғур мәҗбурий әмгикиниң алдини елиш қануни”( UFLPA) йолға қоюлғандин буян тонуштурулған башқа қанун лайиһәлири һәққидә тохтилип, мундақ дәп язған: “гәрчә UFLPA вә UHRPA қатарлиқ қанунлар чиқирилған болсиму, әмма бу қанунлар асаслиқи америка ширкәтлириниң ирқий қирғинчилиқ вә кишилик һоқуқ дәпсәндичиликигә четишлиқ орунлар билән һәмкарлишишини чәкләйду. Бу қетим тонуштурулған қанун лайиһәлири иккиләмчи җаза арқилиқ барлиқ ширкәтләрниң хитай компартийәсиниң ирқий қирғинчилиқ қилмишлиридин пайда елиш иқтидарини үзүл-кесил йоқитишни мәқсәт қилиду.”

Америка, хитайниң уйғурларға йүргүзүватқан бастуруш сияситиниң ирқий қирғинчилиқ икәнликини тунҗи қетим җакарлиған дөләт. 2021-Йили дуня бойичә тунҗи қетим америкада “уйғур мәҗбурий әмгикиниң алдини илиш қануни” мақуллуқтин өтти, 2022-йили июндин башлап иҗра қилинишқа башлиди. 

Марко рубийониң ишханиси йәнә мундақ дәп язған: “америка ширкәтлири, хитайниң әрзан әмгәк күчи вә хитай компартийәсиниң чәт әллик мәбләғ салғучиларға беридиған толуқлима пулиға өгинип қалған. Шуңа хитайда пайда алидиған америка ширкәтлири мәвҗут болидиғанла болса, улар америкада хитай билән болған мунасивәтниң йириклишишиниң алдини елишни тәшәббус қилидиған сиясий паалийәтләрни тохтатмайду.”

Марко рубийониң ишханиси радийомизға әвәткән елхетиниң ахирида, хитайниң уйғурларға йүргүзүватқан ирқий қирғинчилиқи вә уйғур мәҗбурий әмгикидин пайда алғанлиқи үчүн җавабкарлиқини сүрүштә қилишқа сунулған башқа қанун лайиһәлириниму тилға елип өткән: “кеңәш палата әзаси рубийо вә кеңәш палата әзаси мерклей ‛уйғур ирқий қирғинчилиқиниң җавабкарлиқни сүрүштүрүш вә уни җазалаш қануни‚ (Uyghur Genocide Accountability and Sanctions Act) ни оттуриға қойди. Бу қанун, UFLPA вә UHRPA қатарлиқ қанунлар билән бирликтә хитайниң мунасивәтлик органлириға қарита йүгүзүлидиған җазани техиму күчәйтиду һәмдә ширкәтләрдин шинҗаңға тутишидиған тәминләш зәнҗиридики мунасивәтлирини ашкарилашни тәләп қилиду. Кеңәш палата әзалири рубийо вә кортиз-масто (Cortez-Masto) ниңму ‛уйғур сиясити қануни‚ бар, бу ташқий ишлар министирлиқиниң истратегийәлик пилан түзүп, мусулманлар көп санлиқни игиләйдиған дөләтләрни хитайниң уйғурларға тутқан муамилисигә қарши турушқа тәшәббус қилиду”.

“қуллуқ әмгикини қоллиғучиларни җазалаш қануни” дәп аталған мәзкур қанун лайиһәси һәққидә елан қилинған ахбаратта, җим банкис мәзкур қанун лайиһәсини қайта оттуриға қоюшиниң сәвәби һәққидә тохтилип мундақ дегән: “ақсарай 2020-йили майда дөләт мәҗлиси мақуллиған ‛уйғур кишилик һоқуқ сиясити қануни‚ ға асасән бирму ширкәтни рәсмий җаза нишаниға алмиди. Байден һөкүмити наһайити аста һәрикәт қилғачқа, хитай компартийәсиниң уйғур мәҗбурий әмгикидики мәсулийитини сүрүштә қилиш үчүн. Икки партийәниң көрсәткән тиришчанлиқлириниң үнүм көрситишигиму тәсир көрситиватиду. Шуниң үчүн кеңәш палата әзаси рубийо иккимиз, байдин һөкүмитини хитай компартийәсиниң шинҗаңдики ирқий қирғинчилиқидин пайда алған вә уни қоллиған ширкәтләрни җазалашқа мәҗбурлайдиған техиму күчлүк қанунни сундуқ”.