Marko rubiyo ishxanisi: “‛qulluq emgikini qollighuchilarni jazalash qanuni‚ téximu keng da'irilik jaza tedbirilirini öz ichige alidu”

 18-Iyul küni amérika kéngesh palata ezasi marko rubiyo (Marco Rubio) bilen awam palata ezasi jim bankis (Jim Banks) “Qulluq emgikini qollighuchilarni jazalash qanuni” (Sanctioning Supporters of Slave Labor Act) dep atalghan qanun layihesini qaytidin tonushturghan.

Mezkur qanun layihesi aldinqi yili awghustta marko rubiyo (Marco Rubio) bilen bob ménéndéz (Bob Menendez) teripidin tonushturulghan bolup, Uyghurlargha qaritiliwatqan irqiy qirghinchiliq we mejburiy emgekke qatnashqan we uni qollighan shexsler hem organlarni jazalash da'irisini kéngeytishni meqset qilghan. Mezkur qanun layihesining awam palatasigha sunulghan nusxisi oxshash bir waqitta awam palata ezasi jim bankis teripidinmu tonushturulghan.

Qayta tonushturulghan mezkur qanun layihesi heqqide élan qélin'ghan axbaratqa qarighanda, Uyghurlargha yürgüzülüwatqan zulumgha chétishliqi bolghanliqi seweblik jazalinidighan organ we shexslerning da'irisi yenimu kéngeytilgen. Yeni bu qanun layiheside Uyghurlargha qaritilghan kishilik hoquq depsendichilikige chétishliqi bolghan orunlarnila jazalap qalmastin, belki ashu jazagha uchrighan orunlar bilen soda qilghan yaki ularni qollighan orunlarghimu qoshumche jaza yürgüzüsh telep qilin'ghan.

Marko rubiyo mezkur qanun layihesi heqqide élan qilin'ghan axbaratta mundaq dégen: “Buningdin kéyin téximu köp heriket qollinip, Uyghurlarning mejburiy emgikidin behrimen boluwatqan shexs we orunlarning mes'uliyitini sürüshtürüsh kérek. Uyghurlargha qaritilghan irqiy qirghinchiliq jinayiti üchün xitay hakimiyitiningla jawabkarliqi sürüshte qilinip qalmastin, belki bu jinayetke shérik bolup payda alidighan shirketlerningmu jawabkarliqi sürüshte qélinishi kérek”.

Biz bu munasiwet bilen marko rubiyoning ishxanisi bilen alaqileshtuq. Ular so'allirimizgha élxet arqiliq jawab qayturdi.

Marko rubiyoning ishxanisi qayta tonushturulghan mezkur qanun layihesi heqqidiki so'alimizgha mundaq dep jawab yazghan: “Dölet halqighan shirketler hazir shinjang ishlepchiqirish-qurulush bingtüeni (XPCC) we bashqa jaza élan qilin'ghan orunlar bilen hemkarlishish yaki amérikaning pul-mu'amile sistémisidin dawamliq behrimen bolushtin birini tallishi kérek. Bu xitay kompartiyesining Uyghur, qazaq, qirghiz we shinjangda yashaydighan bashqa xelqlerge qiliwatqan bimene hujumlirini toxtitishta bésim peyda qilidu.”

Ular yene “Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni”( UFLPA) yolgha qoyulghandin buyan tonushturulghan bashqa qanun layiheliri heqqide toxtilip, mundaq dep yazghan: “Gerche UFLPA we UHRPA qatarliq qanunlar chiqirilghan bolsimu, emma bu qanunlar asasliqi amérika shirketlirining irqiy qirghinchiliq we kishilik hoquq depsendichilikige chétishliq orunlar bilen hemkarlishishini chekleydu. Bu qétim tonushturulghan qanun layiheliri ikkilemchi jaza arqiliq barliq shirketlerning xitay kompartiyesining irqiy qirghinchiliq qilmishliridin payda élish iqtidarini üzül-késil yoqitishni meqset qilidu.”

Amérika, xitayning Uyghurlargha yürgüzüwatqan basturush siyasitining irqiy qirghinchiliq ikenlikini tunji qétim jakarlighan dölet. 2021-Yili dunya boyiche tunji qétim amérikada “Uyghur mejburiy emgikining aldini ilish qanuni” maqulluqtin ötti, 2022-yili iyundin bashlap ijra qilinishqa bashlidi. 

Marko rubiyoning ishxanisi yene mundaq dep yazghan: “Amérika shirketliri, xitayning erzan emgek küchi we xitay kompartiyesining chet ellik meblegh salghuchilargha béridighan toluqlima puligha öginip qalghan. Shunga xitayda payda alidighan amérika shirketliri mewjut bolidighanla bolsa, ular amérikada xitay bilen bolghan munasiwetning yiriklishishining aldini élishni teshebbus qilidighan siyasiy pa'aliyetlerni toxtatmaydu.”

Marko rubiyoning ishxanisi radiyomizgha ewetken élxétining axirida, xitayning Uyghurlargha yürgüzüwatqan irqiy qirghinchiliqi we Uyghur mejburiy emgikidin payda alghanliqi üchün jawabkarliqini sürüshte qilishqa sunulghan bashqa qanun layihelirinimu tilgha élip ötken: “Kéngesh palata ezasi rubiyo we kéngesh palata ezasi mérkléy ‛Uyghur irqiy qirghinchiliqining jawabkarliqni sürüshtürüsh we uni jazalash qanuni‚ (Uyghur Genocide Accountability and Sanctions Act) ni otturigha qoydi. Bu qanun, UFLPA we UHRPA qatarliq qanunlar bilen birlikte xitayning munasiwetlik organlirigha qarita yügüzülidighan jazani téximu kücheytidu hemde shirketlerdin shinjanggha tutishidighan teminlesh zenjiridiki munasiwetlirini ashkarilashni telep qilidu. Kéngesh palata ezaliri rubiyo we kortiz-masto (Cortez-Masto) ningmu ‛Uyghur siyasiti qanuni‚ bar, bu tashqiy ishlar ministirliqining istratégiyelik pilan tüzüp, musulmanlar köp sanliqni igileydighan döletlerni xitayning Uyghurlargha tutqan mu'amilisige qarshi turushqa teshebbus qilidu”.

“Qulluq emgikini qollighuchilarni jazalash qanuni” dep atalghan mezkur qanun layihesi heqqide élan qilin'ghan axbaratta, jim bankis mezkur qanun layihesini qayta otturigha qoyushining sewebi heqqide toxtilip mundaq dégen: “Aqsaray 2020-yili mayda dölet mejlisi maqullighan ‛Uyghur kishilik hoquq siyasiti qanuni‚ gha asasen birmu shirketni resmiy jaza nishanigha almidi. Baydén hökümiti nahayiti asta heriket qilghachqa, xitay kompartiyesining Uyghur mejburiy emgikidiki mes'uliyitini sürüshte qilish üchün. Ikki partiyening körsetken tirishchanliqlirining ünüm körsitishigimu tesir körsitiwatidu. Shuning üchün kéngesh palata ezasi rubiyo ikkimiz, baydin hökümitini xitay kompartiyesining shinjangdiki irqiy qirghinchiliqidin payda alghan we uni qollighan shirketlerni jazalashqa mejburlaydighan téximu küchlük qanunni sunduq”.