Рабийә қадир ханимниң сиңлиси арзугүл қадирниң лагердин чиқип җан үзгәнлики дәлилләнди

Мухбиримиз шөһрәт һошур
2021.05.05
Рабийә қадир ханимниң сиңлиси арзугүл қадирниң лагердин чиқип җан үзгәнлики дәлилләнди Хәлқара уйғур кишилик һоқуқ вә демократийәни илгири сүрүш фондиниң рәиси рабийә қадир ханимниң сиңлиси арзугүл қадир.
Photo: RFA

Хитай даирилири алдинқи икки қетимлиқ ахбарат елан қилиш йиғинида, хәлқара уйғур кишилик һоқуқ вә демократийәни илгири сүрүш фондиниң рәиси рабийә қадир ханимниң аилә тавабиатидин нәвриси айдидар қаһар билән иниси мәмәтҗан қадирни екранда сөзләткән вә уларниң хатирҗәм яшаватқанлиқини илгири сүргәниди. Әмма рабийә ханимниң гуваһлиқ баянатида сиңиллири арзугүл қадир вә хәлчәм қадир қетилип аилә тавабиатидин җәмий 38 кишиниң тутқунда икәнлики тилға елинған. Мухбиримизниң ениқлашлири давамида, арзугүл қадирниң 2017-йили 9 ‏-айда лагердин чиқип бир һәптидин кейин дохтурханида җан үзгәнлики дәлилләнди..

Рабийә қадир ханимниң нәвриси айдидар қаһар икки айниң алдида хитай ахбаратида америкиниң сабиқ ташқи ишлар министири майик помпейоға қарши сөз қилип, өзлириниң аталмиш бәхт-саадәт ичидә яшаватқанлиқини илгири сүргәниди. Шу чағда рабийә ханим, йиллардин бери өзиниң телефонини елишқа җүрәт қилалмайватқан бу нәврисиниң әмдиликтә хитайниң нуқтилиқ ахбаратлирида пикир баян қилғудәк “әркин” вә “җасарәтлик” болуп кәткинигә соал қойған вә хитай тәрәпни тәшвиқатчилиқтики бундақ аддий вә ялиңач оюнлирини тохтитишқа дәвәт қилған. Рабийә ханимниң дейишичә, униң аилә тавабиатидин аз дегәндә 38 нәпәр киши лагер вә түрмиләрдә болуп, булардин иниси мәмәтҗан абдуқадир билән оғли абликим абдуреһим қатарлиқ бәш нәпири саламәтликидә еғир мәсилә көрүлгәндила қоюп берилгән.

Рабийә ханимниң дейишичә, униң сиңлиси арзугүл қадир билән алақиси 2014-йилиниң оттурилири үзүлгән, 2017-йилиниң ахириға кәлгәндә, униң лагерда җан үзгәнлики һәққидә учур алған. Биз шу йили арзугүл қадирниң өлүм учурини дәлилләш үчүн кучадики алақидар органларға көп қетим телефон қилған болсақму хадимлар бу һәқтә мәлумат бәрмигән вә берәлмигәниди.

Исмини ашкарилашни халимайдиған куча вәзийитидин хәвәрдар кишиләрдин бириниң ашкарилишичә, әслидә куча наһийәлик йемәк-ичмәк идарисиниң пенсийонери болған арзугүл қадир, һаятида тунҗи қетим 2009-йили “5-июл вәқәси” дин кейин сақчиханиға чақиртилған вә бир айчә тутуп турулған. Бу чағ, хитай даирилириниң рабийә қадир ханимни “5-июл вәқәси” ниң қозғатқучиси сүпитидә тәнқидләватқан мәзгилгә тоғра келиду. Әмма, шу чағда униң немә дәп чақиртилип, немә дәп қоюп берилгәнлики һазирғичә мәлум әмәс. Йәнә шу кишиниң ашкарилишичә, арзугүл қадир 2014-йили 6-айда иккинчи қетим тутқун қилинған. Бу уйғур районида аталмиш диний әсәбийликкә қарши долқун қозғалған, бир нөвәт кәң көләмлик тутқун башлинип дағдуғилиқ аммиви очуқ сотлар ечилған вә тутқунлар омумйүзлүк кесилгән мәзгилгә тоғра келиду. Дейилишичә, арзугүл қадир иккинчи қетимлиқ тутулушида, бир йилчә қамақта ятқандин кейин, 2015-йилиниң оттурилири қоюп берилгән. Бу чағдиму униң қандақ баһанә билән тутулуп йәнә қандақ бир түрткә билән қоюп берилгәнлики мәлум әмәс.

Вәзийәттин хәвәрдар бу киши арзугүл қадирниң куча наһийә базиридики сақсақ аһалиләр комитети вә дөңмәһәллә сақчихана хадимлири тәрипидин тутулғанлиқини мәлум қилғаниди. Сақсақтики алақидар хадимларму, арзугүл қадирниң өлүм учури һәққидә мәлумат берәлмиди.

Куча наһийәлик сақчи идарисидики бир хадим, арзугүл қадирниң из-дерики йоқлуқи һәққидә өзлиригә бир қетим инкас кәлгәнликини вә инкаста униң өлүк-тириклики һәққидә учур соралғанлиқини ашкарилиған болсиму, арқидин бу һәқтә тәпсилий мәлумат бериштин ваз кәчти.

Рабийә ханимниң дейишичә, сиңлиси арзугүл қадир таки 2014-йилиға қәдәр, сақчилар һәрқанчә тәһдит қилип турсиму, униң билән телефонда көрүшүштин ваз кәчмигән. У бу телефонлар сәвәблик көп қетимлап сақчиханиға чақиртилған вә яки өйигә бесип керилип өй ичи ахтурулған. Арзугүлниң бешидин аваричилик кәтмәйватқанлиқини көргән униң үрүмчидики уруқ-туғқанлири, уни үрүмчигә көчүрүп әкәткән; әмма куча сақчилири униң үрүмчидә 3 айдин артуқ турушиға рухсәт йоқлуқини билдүрүп кучаға яндуруп әкәлгән.

Вәзийәттин хәвәрдар кишиниң дейишичә, арзугүл қадир 2017-йили 2-айда 69 йешида 3‏-қетим тутқун қилинған вә тутулушида, соал-сорақ, қийин-қистақниң зәрбисигә бәрдашлиқ берәлмигән. Тән-саламәтликидә туюқсиз вә тез чекиниш йүз берип җисманий күчи вә һәрикәт қабилийитидин қалған. У лагерниң түзүм вә орунлаштурулушлириға маслишалмиғандин кейин сақчилар, уни йетиқтики һаләттә сақсақ аһалиләр комитетиға тапшуруп бәргән. Комитет уни куча наһийәлик дохтурханиға елип барған. Бир һәптидин кейин униң җәсити пәрзәнтлиригә тапшурулған.

Куча базарлиқ сақчи хадими, арзугүл қадирниң буниңдин үч йил бурун дохтурханида җан үзгәнликини дәлиллиди. У арзугүл қадир яшта чоң болғанлиқи үчүн партийә вә һөкүмәтниң униңға ғәмхорлуқ қилғанлиқи, униң бирмунчә “хаталиқ” лири болсиму “тәрбийәләш” тин қоюп бәргәнлики вә әмма саламәтликидә еғир мәсилә болғачқа, давалашниң үнүм бәрмигәнликини илгири сүрди.

Түркийәдики мустәқил тәтқиқатчи абдурешит нияз әпәнди, хитайниң өзигә қарши күчләрни уруқ-туғқанлири билән қошуп җазалаш тәдбириниң инсандарчилиқ қелипидин чиққан вәһший бир тәдбир икәнликини, бу тәдбирниң бир дөләтниң қудритиниң әмәс, униң аҗизлиқиниң йиқилишқа мәһкумлуқиниң ипадиси икәнликини әскәртти. У йәнә бу вәһшийликниң уйғурлар үчүн сир әмәслики, шуңа уйғур паалийәтчиләрни бу хил бәдәлләрни төләшкә роһий җәһәттин тәйяр дәп қарайдиғанлиқини билдүрди.

Юқирида рабийә қадир ханимниң чоң сиңлиси арзугүл қадирниң 69 йешида лагерға әкетилгәнлики вә 7 айчә лагерда ятқандин кейин дохтурханида җан үзгәнлики һәққидә мәлумат бәрдуқ.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.