Адриян зенз: хитайниң гүлчеһрәни терорлуққа четип әйиблиши диққәт қозғашқа тегишлик йеңи тәрәққият

"әркин асия радийоси" ниң уйғур бөлүминиң мухбири гүлчеһрәниң иниси қәйсәр. 2015-Йили, үрүмчи.

Хитай һөкүмити 9-април күни бейҗиңда "шинҗаңға алақидар мәсилиләр тоғрисидики 7-қеـтимлиқ ахбарат елан қилиш йиғини" ни чақирип Чәтәлләрдики мустәқил тәтқиқат органлириниң тутқун қилинған уйғурлар һәққидики топлиған санлиқ мәлуматлирини инкар қилған. Лагер шаһитлирини, шундақла ата-ана, уруқ-туғқанлириниң из-дерикини қилғанларни ялғанчилиқ қилди, дәп қарилиған. Булар ичидә әйни чағда лагерға қамалған аписи вә иниси үчүн америка дөләт мәҗлисидә гуваһлиқ бәргән радийомиз мухбири гүлчеһрә қеюмму бар. Диққәт қозғайдиғини шуки, хитай даирилири гүлчеһрәни 2017-йили үстидин тутуш буйруқи чиқирилған "терорлуқ гумандари" дегән.

Хитай даирилири гүлчеһрә һәққидики баянатида мундақ дегән: "гүлчеһрә қеюм, аял, 1973-йили туғулған, үрүмчилик. Һазир у әркин асия радийоси уйғур бөлүминиң мухбири вә хәвәр риясәтчиси, шундақла америка уйғур җәмийитиниң қурғучи әзаси. 2017-Йили 5-айниң 8-күни у терорлуқ тәшкилатиға қатнашқанлиқ гумани билән җамаәт хәвипсизлики оргини тәрипидин торда қоғлап тутуш тизимликигә киргүзүлгән."

Хитай даирилириниң америкада мухбирлиқ билән шуғуллиниватқан вә хәлқаралиқ нопузлуқ органларниң ахбарат вә кишилик һоқуқ мукапатлириға еришкән гүлчеһрәни "терорлуқ гумандари" дәп әйиблиши күчлүк ғулғула қозғиди.

Германийәлик тәтқиқатчи адриян зенз хитайниң гүлчеһрәни терорлуққа четип әйиблишини "диққәт қозғашқа тегишлик йеңи тәрәққият" дәп әскәртти. У мундақ деди: "бу диққәт қозғашқа тегишлик йеңи тәрәққият. Хитай гүлчеһрәни әркин асия радийосиниң мухбири, америка уйғур бирләшмисиниң әзаси дейиш арқилиқ бу органларниму терорлуқ билән әйиблимәкчиму. Мәнчә, бу бир йеңи тәрәққият. Бу хитайниң һәрқандақ қаршилиқни җинайәтчи дәп қарилаш истратегийәси, униң барлиқ уйғурларни җинайәтчи дәп қарилаватқанлиқиниң йәнә бир испати."

Хитай даирилири гүлчеһрәни йиғинда "теролуқ гумандари" дәп қарилиған болсиму, әмма униңға даир һечқандақ испат көрсәтмигән, униң қайсий тәшкилатқа әза болғанлиқтин ‹терорлуқ тәшкилати' ға әза болуш билән әйибләнгәнликиниму демигән. Биз хитайниң америкадики әлчиханисиға елхәт йезип буни сүрүшـтүргән болсақму, бир җаваб алалмидуқ.

Мухбиримиз гүлчеһрә бүгүн хитайниң өзигә қаратқан асассз әйибләшлиригә инкас қайтурди. У хитайниң өзигә қаратқан бу һуҗуми униң һәрқандақ уйғурни җинайәтчи қилип қарилиялайдиғанлиқиниң йәнә бир испати, деди.

Хитай даирилири баянатида гүлчеһрә қеюмни "2018-йили 7-айда американиң дөләт мәҗлиси хитай ишлири комитетиниң йиғинида сөз қилип, ата-анисиниң лагерға қамалғанлиқини ейтти. 2019-Йили 3-айдааталмиш лагердин һаят қалғучилар вә аилисидикиләр лагерға қамалғанлар сүпитидә помпейо билән көрүшти. Әмәлийәттә болса униң ата-аниси нормал турмуш кәчүрмәктә," дегән. Улар буниңға испат сүпитидә гүлчеһрәниң аписи чимәнгүл зикри вә иниси қәйсәрни екранға чиқирип сөзләткән. Уларға өзлириниң турмушиниң хатирҗәмликини, нормал яшаватқанлиқини, гүлчеһрәниң қиливатқанлириниң хаталиқини дегүзгән.

Гүлчеһрә хитайниң һуҗумидин һәйран қалмиған болсиму, әмма өз ирадисигә қарши сөзләшкә мәҗбурланған ата-аниси, иниси үчүн қаттиқ өкүнгәнликини ейтти.

У: "биз хитайдәк бир чоң тәшвиқат аппаратиға қарши хизмәт қиливатимиз. Мана мәнму өзүм ишләватқан шу һекайиләрниң бир парчисиға айландим," деди.

Америкадики кишилик һоқуқни көзитиш тәшкилатиниң хитай ишлири дериктори софий ричардсон хитайниң гүлчеһрәни "терорлуқ гумандари" дейишини қаттиқ әйиблиди. Униң қаришичә, хитайниң гүлчеһрәниң яшинип қалған аписини сөзләшкә мәҗбурлиши хитай әмәлдарлириниң немә үчүн инсанлиққа қарши җинайәт билән җавабкарлиққа тартилиши керәкликини очуқ намайән қилип беридикән.

Софи мундақ деди: "мәнчә, бириниң яшинип қалған аписини қорқутуп сөзлитиш интайин йиргинишлик, нәпрәтлик бир һәрикәт болуш биргә у йәнә хитай һөкүмитиниң қанчилик дәриҗидә чарисизлиқини намайән қилиду. Мана бу бизниң хитай әмәлдарлири инсанийәткә қарши җинайәт билән җавабкарлиққа тартилиши керәк, дәп тәләп қилишимиздики нурғун сәвәбләрниң бири."

Софи ричардсон ахбарат вә учур әркинлики мәвҗут дөләтләрдә хәлқләрниң өз алдиға һәқиқәт үстидә издиниш һоқуқи вә қабилийити мәвҗутлуқини әскәртти. У йәнә мундақ деди: "хитай немә дейишидин қәтийнәзәр, униң сөзигә һечким ишәнмәйду. Кишиләр хитай һөкүмити илгири сүргәнләрдин бәк, гүлчеһрәгә охшаш тонулған, һөрмәткә сазавәр вә шундақла өз саһәсидә мукапатларға еришкән биригә ишиниду. Униң үстигә хитайниң өз дөлитидики вә чәтәллик мухбирларға тутқан дүшмәнләрчә позитсийиси һәммигә аян."

Дәрвәқә, гүлчеһрә өзиниң хизмити сәвәблик "хәлқаралиқ магнетиский адаләт һәрикити" тәрипидин тарқитилидиған "сергий магнетиски кишилик һоқуқ мукапати", "хәлқара аяллар ахбарат фонди" тәсис қилған "ахбаратчилиқтики җасарәт мукапати" қатарлиқ нопузлуқ мукапатларға еришкән. У шундақла йәнә "осло әркинлик мунбири" қатарлиқ нопузлуқ йиғинларға сөзлигүчи болуп қатнашқан иди.

Әркин асия радийосиниң башлиқи бәйфаң хитай һөкүмитиниң гүлчеһрәгә қаратқан һуҗумини әйибләп елан қилған баянатида "әркин асия радийоси һәрқандақ чәтәл һөкүмити яки органлириниң уйғур мухбирлиримизға яман ғәрәз билән паракәндичилик селишини вә нишанға елишини әйибләйду," деди. У 2017-йили әркин асия радийоси мухбирлири районда йүз бериватқан зулумни дуняға тунҗи болуп ашкарилиғанлиқи үчүн хитай һөкүмитиниң пәвқуладдә бесимиға дуч кәлгәнликини, уларниң аилә-тавабиатлирини түрмигә ташлиғанлиқини вә һәтта уларға ялған төһмәтләрни чаплиғанлиқини әскәртип: "хитай һөкүмити бу арқилиқ уларни җимиқтурмақчи болди. Әмма бувиҗдансизларчә қорқутуш һәрикити карға кәлмиди," деди.

Мәркизи ню-йорктики хәлқара кишилик һоқуқ фондиму хитай һөкүмитиниң гүлчеһрәниң аилә-тавабиатини қоллинип туруп қилған һуҗумини әйиблиди.

Хитай һөкүмити бейҗиңда ечилған 7-нөвәтлик ахбарат йиғинида гүлчеһрәдин сирт, лагер шаһитлири зумрәт давут, меһригүл турсун, турсунай зиявудун, гүлзирә авулқанқизи қатарлиқ лагер шаһитлириға төһмәт чаплиған һәм шундақла ата-ана, уруқ-туғқанлириниң из-дерикини қиливатқан фирқәт җәвдәт, мамутҗан, қуззат алтай, зәмирә иминҗан, арафат әркинләрниң "ялған гуваһлиқ" бәргинини илгири сүргән. Шу күндики ахбарат йиғинида лагерларға қамалғанларға аит санлиқ мәлуматларни йиғиватқан, хәлқарани испатлар билән тәминләватқан, тәтқиқат қиливатқан орган вә шәхсиләрни асаслиқ һуҗум нишани қилған.

Ахбарат йиғинида хитай мунуларни дегән: "йеқинқи йиллардин буян, хәлқарадики хитайға қарши бир қисим күчләр аталмиш ‹шинҗаң санлиқ мәлумат түри', ‹зиянкәшликкә учриғучилар санлиқ мәлумат амбири' вә‹уйғур өткүнчи мәзгил әдлийәлик санлиқ мәлумат амбири'ни ойдуруп чиқарди. Аталмиш шинҗаңға алақидар санлиқ мәлумат амбиридики бир қисим ‹гуваһчилар әмәлийәттә америка вә ғәрбтики хитайға қарши күчләр тәрипидин ялланған, чегра сиртида шинҗаңға қара чаплашқа тайинип күн кәчүридиған артислардур."

Тәтиқатчи адриян зенз хәлқараниң хитай һөкүмитиниң гүлчеһрә қатарлиқларға қоллиниватқан бу истратегийәсини нәзәрдә тутуп туруп, уйғурларни қоғдаш үчүн йәниму көп тәдбир қоллиниши керәкликини билдүрди. У мундақ деди: "буниңдин қариғанда, уйғурлар хәлқара җәмийәтниң йәниму көп ярдимигә, күчлүк қоллишиға муһтаҗ. Улар яшаватқан дөләтлиридә хитайниң паракәндә қилишидин қутулуш үчүн күчлүк қоғдилиши керәк. Бу хитай һөкүмитиниң уйғурларни бивастә зәрбә бериш нишаниға айландуруп, уларни җинайәт билән әйибләп бастуруватқанлиқиниң йәнә бир пакити."

Америка қатарлиқ демократик әлләрдә хитай һөкүмитиниң уйғурларға йүргүзүватқан ирқий қирғинчилиқи вә мәҗбурий әмгәк сиясити күчлүк әйибләшкә дуч кәлмәктә вә бу вәҗидин хитай үстидики бесимму күчәймәктә. Америка, канада вә голландийә уйғур қирғиничлиқини бекиткәндин кейин йәниму көп дөләтләрниң бу һәқтә қарар елишқа тәйярлиниватқанлиқи вә 2022-йиллиқ бейҗиң қишлиқ олимпик мусабиқисини бойқут қилиш чақириқлириниңму күнсайин күчийиватқанлиқи мәлум.

• Принт
• Һәмбәһр
• Әвәтиш

Барлиқ пикир - баянларни көрүш.

• Бүгүнки аңлитиш
• Илгирики аңлитишлар