Xitay hökümitining Uyghur rayonida yéngi nöwetlik emeldar yéngilishi diqqet qozghidi

Sh u a r ning re'isi shöhret zakir xitay xelq qurultiyida terlirini sürtmekte. 2015-Yili 10-mart, béyjing.

Xitay da'iriliri 30-séntebir küni Uyghur aptonom rayonining, 2015-yildin buyan re'islik wezipisini ötep kéliwatqan shöhret zakirning istépanamisining qobul qilin'ghanliqini, uning ornigha Uyghur aptonom rayonining mu'awin re'islik wezipisini ötep kéliwatqan erkin tuniyazning muweqqet re'is qilip teyinlen'genlikini élan qilghanidi.

Aridin ikki hepte ötüp, 18-öktebir küni we 19-öktebir künliri da'iriler yene xewer bérip, Uyghur aptonom rayonluq partkomning yéngi da'imiy hey'etlerni teyinligenlikini we Uyghur aptonom rayonluq rehberlik qatlimida yéngi özgirishler bolghanliqini élan qildi.

Xitayning shinjang gézitining 18-öktebirdiki xewiride, xeynen ölkisi xeyko shehirining partkom sékrétari xé jongyoni Uyghur aptonom rayonluq partkomning mu'awin sékrétarliqigha, shi'en shehirining mu'awin sheher bashliqi yüsüpjan memet bilen “Xitay döletlik ashliq guruhi” ( yeni “Jongliyang guruhi cheklik shirkiti” ) ning mu'awin mudiri ilzat exmetjanni Uyghur aptonom rayonluq partkom da'imiy komitétining heyt'etlikige teyinligenlikini élan qildi.

Emma xitay hökümet xewerliride yüsüpjan memet bilen ilzat exmetning qandaq wezipige teyinlinidighanliqi heqqide éniqlima bérilmigen.

Da'irilerning 19-öktebirdiki xewiride yene 2020-yildin buyan Uyghur aptonom rayonining mu'awin partkom sékrétari, rayondiki ishlepchiqirish qurulush armiyesining siyasiy komissari wang jünjéngning tibet aptonom rayonining partkom sékrétari qilip teyinlen'genlikini élan qildi.

Halbuki wang jünjéng bolsa 2021-yili 3-ayning 22-küni “Yawropa birliki teripidin “Shinjangdiki Uyghurlarni asas qilghan milletlerning kishilik hoquqi depsendichiliki” seweblik jaza tedbiri élan qilin'ghan emeldarlarning biri. U eyni chaghda shinjang Uyghur aptonom rayonining siyasiy qanun komitétining partkom sékrétari ju xeylün, Uyghur aptonom rayonluq partkomning da'imi'i hey'iti wang mingshen, Uyghur aptonom rayonluq j x nazaritining naziri chén minggo qatarliqlar bilen birlikte jaza tedbiri élan qilin'ghan töt emeldarning biri iken.

Xitay da'irilirining Uyghur aptonom rayonida qisqighine ikki hepte ichide élip barghan yéngi bir nöwetlik emeldar yéngilash herikiti diqqet qozghidi.

Chet'ellerdiki xitay weziyet analizchiliridin chikago uniwérsitétining tekliplik proféssori, kishilik hoquq adwokati téng biyaw ependi ziyaritimizni qobul qilip bu jehettiki qarashlirini ortaqlashti.

Téng biyaw aldi bilen xitaydiki hökümet emeldarlirining pütünley siyasiy meqsette teyinlinidighanliqini bildürüp mundaq dédi: “Xitayda saylam tüzümi yoq, xitaydiki emeldarlar xitay kompartiyesining teyinlishi arqiliq wezipige qoyulidu. Bularning hemmiside siyasiy meqset chiqish qilin'ghan déyishke bolidu. Bolupmu shi jinping hökümranliqi mezgilide u emeldar teyinlesh pursitidin paydilinip öz hökümranliqini mustehkemlidi”.

Uning bildürüshiche, bu shi jinping hökümiti bu qétim Uyghur aptonom rayonidila emes belki xitaydiki 5 aptonom rayondiki kadirlar qatlimida emeldar yötkigen bolup, bu shi jinpingning xitay kompartiyesining ilgiriki kolléktip mustebitlikini özining shexsi mustebitlikige aylandurushtiki siyasiy tedbiri iken.

Téng biyaw ependi, xitay hökümitining Uyghur aptonom rayonigha teyinligen yéngi nöwetlik emeldarliri heqqide toxtilip, hazirche bu emeldarlarning ehwali heqqide inchike tepsilatlarni bilmisimu, emma shi jinping textke chiqqan 9 yildin buyan xitay merkizi hökümiti teripidin teyinlen'gen emeldarlarning shi jinpinggha sadiq bolush bilen birge, Uyghur rayonida wezipige teyinlen'gen bu emeldarlarning xitay merkizi hökümitining Uyghurlargha qaratqan basturush siyasitini aktipliq bilen ijra qilghuchilar ikenlikini otturigha qoydi.

Téng biyaw ependi yene xitay hökümitining Uyghur aptonom rayonida emeldar almashturushining xitay hökümitining bundin kéyinki Uyghur rayoni siyasitide yumshash weziyitidin dérek bermeydighanliqini bildürdi. U mundaq dédi: “Shinjangda yolgha qoyulghan siyaset hergizmu Uyghur aptonom rayonining partkom sékrétari yaki re'isi teripidin belgilen'gen emes. Shinjangning weziyiti hazir yamanliship chékige yetti. Eng muhimi bu yerdiki siyaset shi jingping we siyasiy biyurodikiler bu yerdiki jinayetning jawabkarliri. Bu yerdiki siyaset ular teripidin belgilinidu. Shunga bu yerdiki hökümet kadirlirining almashturulushi bu yerdiki nöwettiki weziyetni özgertelmeydu”.

Téng biyawning tekitlishiche, nöwette xelq'arada Uyghurlargha qaritilghan “Irqiy qirghinchiliq” eyibliniwatqan bolsimu, emma xitay hökümitining aldi bilen oylishidighini yenila rayon weziyitining muqimliqi we bu rayondin érishmekchi bolghan iqtisadiy menpe'eti asasliq amil iken.

Gollandiyediki Uyghur siyasiy weziyet analizchiliridin asiye Uyghur xanimmu öz qarishini otturigha qoydi.

Asiye xanim da'irilerning Uyghur aptonom rayonigha yéngidin wezipige qoyghan emeldarliridin, mu'awin partkom sékritariliqqa teyinlen'gen xé jongyoning xitay hökümitining” atalmish “Shinjanggha yardem bérish siyasiti” diki nuqtiliq xadimlarning biri ikenlikini bildürdi. ,

Asiye xanimning bildürüshiche, xeynen ölkisi xeyku shehirining partkom sékritariliq wezipisini ötigen xé jongyo, 2019-yili 12-ayghiche gu'angdung ölkiside wezipe ötigen. U gu'angdungdiki mezgilide, nöwettiki xitay mu'awin bash ministiri, ilgiri gu'angdung ölkisining partkom sékrétari bolghan xu chünxu'a bilen birlikte gu'angdung ölkisining Uyghur aptonom rayonidiki bayliqlarni talan-taraj qilishida asasliq xizmetlerni qilghan mes'ul xadimliridin biri iken.

Asiye xanimning tekitlishiche, nöwette xelq'arada qattiq eyibleshke uchrawatqan, Uyghur diyarida dawamlishiwatqan Uyghurlarni lagérlargha qamash mesilisi, Uyghurlarni qul emgekchilirige aylandurush mesilisi qatarliqlarning hemmisi dégüdek emeliyette xitay hökümitining Uyghur diyarida yürgüzgen “Shinjanggha yardem” namidiki bir qatar siyasetlirining tarixi netijisi.

Asiye xanim bu siyasetler heqqide toxtilip, 1994-yildin bashlap yolgha qoyghan, “Namratliqni tügitish siyasiti”, 1996-yili yolgha qoyghan “Shinjanggha nuqtiliq yardem bérish siyasiti”, ilgiri yolgha qoyghan “Gherbni keng kölemde échish” namliq 3 chong siyasiti we 2010-yili yolgha qoyulghan “19 Ölkining shinjanggha yardem bérish siyasiti” qatarliqlarni tilgha aldi.

Asiye xanim bayanida erkin tuniyazning Uyghur aptonom rayonida mu'awin re'is bolghan mezgilide asasliqi Uyghur diyarida mejburiy yürgüzülgen pilanliq tughut xizmiti we ma'arip xizmiti, ishqa orunlashturush qatarliqlargha mes'ul bolghanliqini bildürdi. U, erkin tuniyazning bu mezgilde “Qayta terbiyelesh merkezliri” namidiki lagérlar we xitay shirketlirige mejburiy emgek küchlirini ewetish ishlirida xizmet körsetkenliki, uning hetta b d t da échilghan kishilik hoquq kéngishi yighinida xitay hökümitige wakaliten söz qilip, xitay hökümitining Uyghur siyasitini aqlighanliqini körsetti.

Uning qarishiche, bu qétim yéngidin teyinlen'gen erkin tuniyaz, xé jongyo, yüsüpjan memet, ilzat exmetjan qatarliqlar xitay hökümitining Uyghur rayonidiki siyasetlirini emeliyleshtürüshte töhpe körsetken hökümet kompartiye emeldarliri bolup, ular héchqachan saylam arqiliq, yeni xelqning, jümlidin Uyghur xelqining erkin awaz bérishi, tallishi bilen hoquqqa chiqqanlar emes.