Shöhret zakirning lagér heqqidiki bayanati téximu küchlük qarshi inkas qozghidi

Muxbirimiz gülchéhre
2019.12.09
shohret-zakir-uyghur-qanun-bill.jpg Xitay dölet kabinétining axbarat yighinda, Uyghur aptonom rayonning re'isi shöhret zakir amérika awam palatasining “Uyghur kishilik hoquq qanun layihesi” ni testiqlighanliqini tenqidlimekte. 2019-Yili 9-dékabir, béyjing.
AP

Amérika awam palatasi özining “Uyghur kishilik hoquqi qanuni layihe” sini awazgha qoyup, 1 ge qarshi 407 awaz bilen maqullap bir hepte bolmay, xitay dölet kabinétining 9-dékabir béyjingda ötküzgen axbarat élan qilish yighinida, xitayning Uyghur aptonom rayonigha qoyghan re'isi shöhret zakir “Kespiy terbiyelesh merkezliri” namidiki lagérlarda tutup turuwatqan tutqunlarning “Oqush” püttürüp, öylirige qaytqanliqini ilgiri sürdi. Uning bayanati xitay ichi-téshidiki asasliq axbaratlarda élan qilin'ghandin kéyin zor qarshi inkaslarning, shundaqla chet'ellerdiki Uyghurlarning xitay hökümitige qarshi awazining küchiyishige seweb bolmaqta.

Sözini gherb ellirining lagérlar heqqidiki tenqidlirini we amérikaning “Uyghur kishilik hoquq qanun layihesi” ni eyiblesh bilen bashlighan shöhret zakir mundaq dégen: “Shinjang mesiliside pikir bayan qilishqa eng hoquqluq kishiler shinjangdiki her qaysi milletler, shinjangni qalaymiqan qilish gherizidikiler qestini hergiz ishqa ashuralmaydu, amérkaning töhmet we qara sürkishi shinjangning kishilik hoquq sahesidiki qolgha keltürgen netijilirini yoq qiliwételmeydu, yéqinda bir qisim metbutlar qayta terbiyelesh merkezliridikiler hetta ikki milyon'gha yétidu deptu, bu pütünley ighwa, héchqandaq asasi yoq, nöwette ‛3ni öginip, birni yoqitish” üchün terbiyelen'güchilerning hemmisi oqush püttürüp boldi. Ular hökümetning yardimide muqim ishqa orunliship, turmush sapasi yuqiriqi kötürüldi. Bextlik turmushqa érishti”.

Bu shöhret zakirning amérika awam palatasining 3‏-dékabir küni bélet tashlap, mutleq köp awaz bilen “Uyghur kishilik hoquq qanun layihesi” ni maqullighandin kéyin bir hepte ichide ikkinchi qétim resmiy yosunda lagérlarni aqlashqa tirishishi. Shöhret zakir 3-dékabir küni maqale élan qilip, xitayning qanun döliti ikenlikini, xitaydiki qanun arqiliq idare qilish méxanizmi, térrorluqqa qarshi turush qanun-nizamliri we yerlik nizamlarning “Kespiy terbiyelesh mektepliri” qurushni qanuniy asas bilen temin étidighanliqini alahide tekitligen we bir qisim gherb memliketlirini “Töhmet qilish we qara sürkesh bilen shughullanmaqta” dep eyibligenidi.

Shöhret zakirning lagérdikilerning pütünley qoyup bérilgenlikini ilgiri sürüshi, ata-aniliri, uruq tughqanliri xitayning jaza lagérlirigha élip kétilgen muhajirettiki Uyghurlar we barliq Uyghur teshkilatlirining qaytidin qarshi inkasini qozghidi. Dunya metbu'atining diqqiti qaytidin Uyghur mesilisige merkezleshken bu nazuk peytte Uyghur teshkilatliri we pa'aliyetchilermu xelq'ara jem'iyetni xitayning köz boyamchiliqidin agahlandurmaqta.

Dunya Uyghur qurultiyining re'isi dolqun eysa bu heqte ziyaritimizni qobul qilip, “Eger shöhret zakir dégendek lagérdikiler hemmisi qoyup bérilgen bolsa méning qérindashlirimmu qoyup bérilishi kérek, emma hazirghiche ulardin xewer yoq” dédi. Dolqun eysa: “Shöhret zakirning bu bayanati xitayning tunji qétimliq we yaki axirqi qétimliq aldamchiliqimu emes. Bu xitay hökümitining, lagérlargha da'ir mexpiy höjjetliri ashkarilinip kétishi bilen pütün uning yalghanchiliqliri pash boluwatqan, arqidin amérikada Uyghur kishilik hoquq qanun layihesining maqullinishi ishqa éshish aldida turghan, Uyghur mesilisining barghanche dunyaning küntertipige kiriwatqanliqidek bir weziyette neqeder alaqzade boluwatqanliqini körsitip béridu” dédi shuningdek dunya jametchilikini Uyghurlarning teqdiri mushundaq nazuk bir basquchta turghanda xitayning bu xil küz boyamchiliqlirigha segek bolushqa chaqirdi.

Shöhret zakirning bayanliri Uyghurlar we Uyghur teshkilatlirining küchlük qarshi inkaslirigha uchrapla qalmay kishilik hoquq teshkilatliriningmu tenqidige uchrimaqta. Kishilik hoquqni közitish teshkilatining xitay ishlirigha mes'ul diréktori sofé richardsun buninggha inkas qayturup mundaq dédi:

“Barliq Uyghurlarning lagérlardin qoyup bérilgenliki heqqidiki bu bayanatmu xuddi xitay emeldarlirining shinjang heqqide qilghan bashqa bayanatlirigha oxshashla ehmiyetsiz. Biz dunyaning her qaysi jayliridiki’ Uyghurlar özlirining ata-aniliri we uruq-tughqanliri bilen erkin alaqe baghlash imkaniyitige ige bolghan'gha, endishisiz halda bir-biri bilen körüsheleydighan imkaniyetke ige bolghan'gha qeder biz xitaydin birleshken döletler teshkilati nazaretchilikide musteqil tekshürüsh ömeklirining Uyghur diyarigha kirip tekshürüsh élip bérishigha yol qoyushni telep qilishimizdin waz kechmeymiz”.

Bu yene shöhret zakirning lagérni tilgha élip bergen tunji bayanatimu emes, buning aldida yeni 30-iyul küni béyjingda échilghan “Güzel shinjang qurush” namidiki axbarat élan qilish yighinida shöhret zakir “Ötken ikki yilliq tirishchanliq arqiliq terbiyeleshke qatnashqanlarning mutleq köp qismi jem'iyetke qaytip keldi shundaqla ularning 90 pirsenti köngüldikidek xizmet tapti” dégen idi. Radiyomiz muxbirlirining ilgiriki xoten, qumul qatarliq jaylardiki hökümet memuriy organliri we lagérlardin téléfon arqiliq igilen'gen uchurlar Uyghur rayonining re'isi shöhret zakirning 90 pirsent kishi “Terbiyelesh” tin qoyuwétildi dégen sözlirining saxtiliqini delilligenidi. Éniqlashlirimiz dawamida, qoyuwétilgenlerning asasen dégüdek salametliki nacharlashqan we ölüm girdabigha kélip qalghan yaki yashan'ghanlar ikenliki melum bolghanidi. Uyghur diyaridiki lagérlar heqqide tetqiqat élip bériwatqan mutexessis we kishilik hoquq organlirimu shöhret zakirning yuqiriqi bayanlirini paydilinish qimmiti yoq dep inkar qilip kelmekte idi.

Eyni waqitta Uyghur diyaridiki hörmetke sazawer Uyghur ziyaliylirining biri bolghan qurban mamutning amérikadiki oghli behram sintash bu munasiwet bilen bashlighan “90 Pirsentni ispatla!” namliq tor herikiti zor qollashqa érishken idi. Bügün qayta ziyaritimizni qobul qilghan behram özining dadisi we a'ilisidikiler heqqide héchqandaq xewer anglimighanliqini bildürdi. Shunga u bu qétim shöhret zakirning lagérdikilerning pütünley qoyup bérilgenliki heqqidiki sepsetisige qarshi torda “Xeshteg téxiche xewer yoq!” namliq yene bir yéngi heriket bashlighaniken.

Analizchilarning körsitishiche, derweqe xitayning bu qétimqi köz boyash taktikisimu özi oylighandek ünüm bermidi. Eksiche dunya metbu'atlirida muhajirettiki Uyghurlar özlirining wetendiki uruq-tughqanliri bilen bimalal sözlishish imkaniyitige ige bolmighanliqini aktip pash qilish bilen birge ijtima'iy taratqularda yéngidin bashlan'ghan “Xeshteg téxiche xewer yoq!” herikitige qizghin awaz qoshuwatqanliqi melum.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.