Amérika-xitay istratégiye we iqtisad söhbitide xitaydin intérnét jasusluqini toxtitish telep qilindi

Muxbirimiz irade
2013.07.10
joe-biden-xitayda-305.jpg Amérika mu'awin prézidénti jow baydin xitay ziyariti üchün béyjinggha yétip keldi. 2011-Yili 17-awghust.
AFP

Amérika-xitay istratégiye we iqtisad söhbiti bügün échilish murasimi bilen resmiy bashlandi. Söhbetlerde siyasettin iqtisadqiche muzakire qilinidighan nurghun mesililer bolsimu, emma bularning ichidiki eng muhimining yenila intérnét tor bixeterliki mesilisi bolidighanliqi mölcherlenmekte. Amérikining mu'awin prézidénti jo baydin échilish murasimida qilghan sözide ochuq qilip, xitay intérnét tori arqiliq oghriliq qilishni toxtitishi kérek, dédi.

Amérika-xitay istratégiye we iqtisad söhbiti charshenbe küni etigende échilish murasimi bilen resmiy bashlandi. Murasimgha amérika mu'awin prézidénti jon baydin, dölet ishliri ministiri jon kérriy we maliye ministiri jek lüw we shundaqla xitay dölet komissari yang jéchi we mu'awin bash ministir wang yang qatnashti. Échilish murasimida amérika mu'awin prézidénti jo baydinning qilghan sözi metbu'atlarning alahide diqqitini tartti. Chünki u sözide nuqtiliq halda ikki dölet munasiwitining semimiy we adil bolushi kéreklikini tekitlidi. Jo baydin éniq qilip, ochuq, bixeter we ishenchlik intérnét her ikkila döletke menpe'et élip kélidu. Intérnét yoli arqiliq amérika shérketlirining mexpiyetliklirini oghrilash weqeliri chektin ashqanliq, dep qarilishi we derhal toxtitilishi kérek, dédi.

Jo baydin sözini dawam qilip “Bizning munasiwitimiz hem riqabet, hem hemkarliq ichide dawam qilidu. Riqabet her ikkila döletke paydiliq, hemkarliq bolsa munasiwetlirimizning yadrosi. Ikki dölette riqabet bolushi intayin tebi'iy ehwal. Lékin oyunni adil oynighandila, riqabet saghlam bolghandila bizge payda élip kéldu” dédi.

Ichilish murasimida xitaydin kelgen hey'etke wakaliten xitay dölet komissari yang jéchi qilghan. Yang jéchi sözide xitayning islahat we sirtqa échiwétishni dawam qilidighanliqini tekitligen. Emma yang jéchi jo baydinning eksiche, intérnét jasusluqi mesiliside köp toxtilishni xalimighan. Yang jéchi intérnét jasusluqining “Dunyawi riqabet” likini ilgiri sürüp, amérika we xitay bu mesile üstide hemkarlishishi kérek, depla ötüp ketken. Emma yang jéchi xitayning kishilik hoquq we herbiy munasiwetler mesiliside amérika bilen söhbetlishishke teyyar ikenlikini sözide eskertip ötken.

Bu nöwetlik söhbet bashlinish aldida, kishilik hoquq organliri arqa-arqidin bayanat élan qilip, amérikini aldi bilen xitaydiki kishilik hoquq mesilisige köngöl bölüshke chaqirghan idi. Bügün, xelq'ara kishilik hoquqni közitish teshkilatimu mexsus bayanat élan qilip, amérikidin kishilik hoquq mesiliside xitaygha tutqan pozitsiyini qattiqlashturushni telep qildi. Ular bayanatida, kishilik hoquq mesiliside xitaygha qattiq pozitsiye tutush amérikining xitay bilen bolghan munasiwetliridiki barliq kashilarning tüzilishige paydiliq. Chünki amérikining xitay bilen bolghan diplomatik, iqtisadiy we istratégiyilik mesililirining hemmisi xitayda döletning qanun arqiliq idare qilinishi, uchurning erkin qoyuwétilishi we puqralarning oylighinini erkin sözliyelishi bilen zich munasiwetlik, dédi.

Kishilik hoquqni közitish teshkilati bayanatida yene, shi jinping dölet re'isi bolghan 3 aydin buyan xitayda kishilik hoquq depsendichiliklirining yenila oxshash dawam qiliwatqanliqini, bolupmu shi jinpingning Uyghur we tibet rayonliridiki mesililerni hel qilish üchün bir özgirish yasimighanliqini alahide eskertip ötken.

Washin'gton pochtisi géziti bügün bu heqte élan qilghan mulahiziside, ikki terep arisida 5 yildin buyan ötküzülüwatqan di'aloglarning ikki terep arisidiki mesililerni hel qilishta körünerlik ünüm yaritalmighanliqini, béyjing hökümitining amérikining özini dawamliq az sanliq milletler we siyasiy öktichiler mesiliside eyiblishidin qattiq bi'aram bolidighanliqini, amérika- xitayning herbiy hemkarliqlardimu bir körünerlik ilgirilesh hasil qilalmighanliqini bildürgen.

Emma wal strt zhurnilining xewer qilishiche, xitayning amérikida turushluq bash elchisi süy tyenkey bu söhbetlerni istratégiyilik dep qarimaydighanliqini bildürgen. U, esli bundaq söhbetlerde uzun muddetlik iqtisadiy we siyasiy pilanlar tüzilishi kérek, dégen. Wal sitrit zhurnili mezkur söhbet heqqidiki mulahiziside, hazir xitayning ichki we tashqi jehettin we shundaqla siyasiy we iqtisadiy jehettin nurghun mesililerge yoluquwatqanliqini, shunga xitayning öz tengpungluqini saqlap qélish üchün choqum ikki dölet arisida saqlinip yatqan mesililerni hel qilish yolida bezi tengsheshlerni élip bérishi mumkinlikini bolupmu, iqtisadqa qaratqan kontrolni yumshitish qatarliq mesililerde qedem tashlishi mumkinlikini bildürgen. Ular shundaqla bu söhbetning xitay üchün bir purset ikenlikini, xitayning choqum pursettin yaxshi paydilinishi kéreklikini otturigha qoyghan.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.