Közetküchiler, amérikining jenubiy déngizning ochuqluqigha kapaletlik qilishi zörürlükini bildürmekte

Xitay dölet ishliri kabinéti seyshenbe küni aq tashliq kitab élan qilip, jenubiy déngizdiki igilik hoquqini ilgiri sürgen we bu hoquqini qoghdash üchün rayonda “Mudapi'e we hujum xaraktérlik” qoghdash istratégiyisini qollinidighanliqini jakarlighan idi.

Amérika dölet ishliri ministirliqi buninggha qayturghan inkasida amérikining xitayning rayondiki heriketlirini teqib qilishni dawam qilidighanliqini tekitlidi. Aridin bir kün ötkendin kéyin bolsa, xitayning hökümet awazi metbu'atlirining amérikigha tutqan pozitsiyisini yumshatqanliqi melum bolmaqta.

Aldinqi hepte amérika dölet mudapi'e ministirliqi pentagon xitayning jenubiy déngizda ilgiri sürüwatqan igilik hoquqini tonumaydighanliqini, bu déngiz yolining xelq'aragha ochuq bir yolluqini namayan qilish üchün mexsus bir charlighuchi ayropilan chiqirip, xitay yasawatqan sün'iy arallar üstidin ötken idi. Xitayning yer shari waqti géziti buning bilen amérikigha hujum qilip, eger amérika jenubiy déngizda xitayning ishlirigha arilishishni dawam qilsa, xitayningmu urush qilishtin yanmaydighanliqini dawrang saldi. Yene aridin bir hepte ötüpla xitay ighwager tüs alghan aq tashliq kitabini élan qilip, u yerdiki herbiy küchini kücheytip, waqti kelse hujum qozghashtinmu yanmaydighanliqini qayta tekitlidi.

Chet'ellerdiki közetküchiler bolsa, xitayning bu aq tashliq kitabining xitay hazirghiche élan qilghan eng keskin herbiy matériyalliqini bildürdi. Biraq, amérikimu buninggha jawaben “Biz xitayning heriketlirini közitishtin toxtap qalmaymiz” dédi. Amérika dölet ishliri ministirliqining bayanatchisi jéf raské amérikining bu aq tashliq kitabtin xewiri barliqini bildürüp “Amérika xitayning herbiy kéngeymichiliklirini közitishni toxtitip qoymaydu. Biz xitayni herbiy küchi we uning meqsiti üstide ochuq-ashkara bolushqa chaqirimiz we shuning bilen birge, özining herbiy küchini asiya-tinch okyan rayonining muqimliqi we tinchliqigha xizmet qilidighan shekilde ishlitishke chaqirimiz” dédi.

Charshenbe küni bolsa xitayning resmiy axbaratliri aq tashliq kitabning eslide herbiy jehettiki ochuq-ashkariliqni qollash üchün chiqirilghanliqini teshwiq qilishqa bashlidi. Aldinqi maqaliside “Amérika eger xitayning heriketlirige tosqunluq qilsa, bizmu urush qilishtin toxtap qalmaymiz” dep yazghan yer shari waqti gézitimu derhal pozitsiyisini özgertip “Bu kitab herbiy ishlardiki ochuq-ashkariliqni ilgiri süridu. Biz bu kitabning amérika bilen xitay arisidiki chüshinishni ilgiri sürüshini ümid qilimiz” dep yazghan. Maqalide yene, xitaygha oxshash zoriyiwatqan küchining bashqa zor küchlerni bi'aram qilishining tebi'iy ehwalliqi, shunga xitayning herqandaq mesilini diplomatik yol arqiliq her ikkila terepke menpe'et yétidighan bir shekilde hel qilidighanliqi tekitlen'gen.

Xitay jenubiy déngizdiki wiyétnam, filippin, bruni, teywen qatarliq bir qanche dölet we rayonlar igilik hoquq kürishi qiliwatqan rayonning tamamining dégüdek xitaygha tewelikini ilgiri sürmekte. Xitay qisqighine ikki yil ichide detalashtiki rayonlargha séliwatqan arilini 2000 géktargha yetküzüp bolghan. Yeni bu 1500 dane putbol meydanigha toghra kélidiken.

Washin'gton waqti gézitining éytishiche, nurghun közetküchiler xitayning bu aq tashliq kitabini “Güldüri bar, yamghuri yoq” jar sélish, dep qaraydiken. Biraq washin'gtondiki yéngi amérika tetqiqat ornining tetqiqatchisi patrik kronin washin'gton waqtigha qilghan sözide, bu heriketlerning xitayning igilik hoquqini tikleshtiki asta xaraktérlik heriketliri ikenlikini, eger buning dawam qilishigha yol qoyulghan teqdirde xitayning igilik hoquq dawasigha puxta asas séliwalidighanliqini agahlandurghan. U gerche xitayning aq tashliq kitabini bir “Jeng élani” dep qarashqa bolmisimu, emma buning meydanini ipadileshni, herbiy küchi arqiliq kichik döletlerge popoza qilip, ularni keynige chékindürüshni meqset qilidighanliqini bildürgen. Shunga patrik kronin eskertip “Amérika choqum rayondiki awstraliye we yaponiye qatarliq küchlük döletler bilen hemkarliqini kücheytishi we bu arqiliq filippin, wiyétnam qatarliq döletlerge bolghan yardemnimu ashurushi kérek. Eng muhimi, amérika choqum xitay özining dawatqan déngiz we hawa tewelikide dawamliq ayropilan we paraxot chiqirip erkin heriket qilishni dawam qilishi kérek” dégen.

Bu heqte élan qiliniwatqan mulahizilerde birdek, amérikining bu mesilidiki pozitsiyisining keskin bolushi kérekliki tekitlenmekte. Közetküchiler birdek, eger obama hökümiti xitayning detalashtiki suda qiliwatqan ighwager heriketlirige qandaq pozitsiye bildürüshte ikkilinip qalghan teqdirde, buning xitaygha yéshil chiragh yéqip bergen bilen teng bolidighanliqini eskertip “Bu amérikining menpe'eti hem shundaqla tinch okyan rayonidiki itibari üchünmu chong ziyan” dep körsetmekte.