Ikki yighin dawamida Uyghur rayon wekilliri bir qisim emeliy mesililirini yoshuralmidi

Béyjingda échiliwatqan xitay memliketlik xelq qurultiyi we siyasiy kéngesh yighinida, Uyghur rayonining mesililirige alaqidar az bir qisim rast geplermu bolun'ghan.

Tengritagh torining bügün yeni 11-mart xewiri we feysbok qatarliq ijtima'iy axbarat wasitiliride bayan qilinishiche, Uyghur rayonidin kelgen wekiller rayonning néfit we tebi'iy gaz qatarliq tebi'iy bayliqlardin yerlikning nöwettikidin köprek paydilinishni, rayonning jenubidiki 3 wilayet, bir oblastta ishqa orunlashturush nisbitini ashurushni tewsiye qilish arqiliq muhajirettiki Uyghur teshkilatliri yillardin béri tekitlep kéliwatqan Uyghur xelqining tebi'iy bayliqlirining bulang-talang qiliniwatqanliq mesilisi yépiq shekilde otturigha qoyulghan. Yene melum bolushiche bir tunggan wekil Uyghur rayonida Uyghurlarning diniy bésimgha uchrawatqanliqini ashkara tilgha alghan.

Tengritagh torining bügünki bu heqtiki xewiride bayan qilinishiche, Uyghur rayonining néfit bayliqi miqdari 30 milyard tonna bolup, bu xitayning omumi néfit bayliqining 1/4qismidin köprekini teshkil qilidu؛ hazirqi mewjut néfit zapisi xitay boyiche 3-orunda turidu؛ tebi'iy gaz bayliqi miqdari 10 tirilyon 800 milyard küpmétir bolup, bu xitayning quruqluq tebi'iy gaz miqdarining 34% ini igileydu؛ ishlitilmigen néfit zapisi xitay boyiche birinchi orunda turidu. Uyghur rayonining mölcherdiki tebi'iy kömür miqdari 2 tirilyon 190 milyard tonna bolup, xitayning mölcherdiki tebi'iy kömür miqdarining 43% ni teshkil qilidu. Xewerde bayan qilinishiche, iqtisadiy jehettiki yuqiriqi ewzellikler rayonning yerlik maliye kirimide közge chéliqqudek nisbet igiliyelmigen؛ yeni néfit we tebi'iy gazning yerlik maliyediki töhpe nisbiti 20% din ashmighan. Bundaq bolushigha néfit we tebi'iy gaz béji 2010-yili 1-aydin bashlap, miqdarigha qarap emes, bahasigha qarap élinidighan bolghan we we baj nisbiti 5% qilip békitilgen. Xewerde bayan qilinishiche, Uyghur rayonining wekiller ömiki yuqiriqi sanliq melumatlarni otturigha qoyghandin kéyin, rayonning bayliqini échishta uniwérsal paydilinishning yétersiz boluwatqanliqi we bayliq chiqqan orundiki xelqni téximu köp nepke érishtürüshning téxi emelge ashmighanliqini otturigha qoyghan. Emma xewerde bu mesilining qaysi wekil teripidin otturigha qoyulghanliqi tilgha élinmighan. Uyghur rayon wekiller ömiki yuqiriqi mesilini hel qilish üchün töwendikidek teklip sun'ghan:
“Dölet, shinjang, baj élish usulini özgertip, baj élish nisbiti östürülse, yerlikning néfit, tebi'iy gaz bayliqini öz aldigha charlap échishigha ruxset qilish qatarliq usullar bilen néfit, tebi'iy gaz échishta shinjangdiki xelq turmushigha téximu köp nep yetküzse, kömür bayliqi baj islahatini yolgha qoyup, baj élish nisbiti östürülse, bayliq chiqqan jayda menpe'et toluqlimisi tüzümi ornitilsa.”

Tengritagh torining bügünki bu heqtiki xewiride yene bayan qilinishiche, Uyghur rayon wekilliri kespiy ottura mekteplerni kéngeytish arqiliq ishsizliq nisbitini töwenlitish, rayonning qatnash qatarliq ul eslihe qurulushini yölesh yardem puli bérish qatarliq teklip- tewsiyelernimu sun'ghan. Ular yene “Térrorluqqa qarshi turush qanuni” chiqirishni telep qilip, bu qanunni chiqarghanda xitay asasiy qanuni, jinayi ishlar qanuni qatarliq qanun belgilimilerni asas qilishni tewsiye qilghan. Bu tewsiye xitay heqqide déyilip kéliwatqan xitayning milliy isyan we qarshiliqlarni bir terep qilghanda xelq'ara qanunla emes, öz dölet qanunlirinimu depsende qiliwatqanliqi heqqidiki tenqidlerning toghriliqini ispatlimaqta.

Yighin dawamida teyinlen'gen re'is nur bekri Uyghur rayonidiki xitayning milliy siyasitining adilliq jehettin dunya boyiche eng adil ikenlikini otturigha qoyghan؛ u buni otturigha qoyghanda muxbirlarning so'aligha jawaben emes, belki hayajan bilen gep qisturup otturigha qoyghan. Yene teyinlen'gen wekil dilnar abdullamu rayondiki mesililer heqqide toxtalghanda atalmish diniy esebiylikni tilgha élip ötken we térrorluqqa qattiq zerbe bérishni otturigha qoyghan. Emma tunggan ölkiliridin kelgen wekil ma yinwén shi jinping bilen sözleshken chéghida, Uyghurlargha qarita diniy bésimning küchlüklükini otturigha qoyghan, u yene Uyghur rayonida yéqindin buyan küchiyiwatqan zorawanliq sheklidiki qarshiliq heriketlirige rayondiki diniy cheklimilerni asasliq seweb dep körsetken we bu cheklimilerni milletler ara ziddiyet térish dep eyibligen. Féysboktiki bu heqte yézilghan gheyriy resmiy xewerde, shi jinping tunggan wekilning sözini diqqet bilen anglighanliqi we bu heqte pat arida tekshürüsh élip bérish heqqide pozitsiye bildürgenliki tilgha élin'ghan.

Ikki yighin heqqidiki xitay xewerliridin diqqet tartqan bir körünüsh, bir tunggan wekilning teziye sépige qétilmasliqidur. Xewerlerde körsitilishiche, ikki yighin bashlan'ghan mezgilde pütün yighin wekilliri kunmingdiki weqede ölgenlerge teziye bildürüp öre sükütte turushqa chaqirilghan. Resimdin melum bolushiche, yighin zalidiki minglarche wekilning hemmisi ornidin tutup teziye bildürüwatqan shu peytte, béshigha aq doppa kiygen bir tunggan wekil ornidin turmighan؛ bu körünüsh weziyetni inchike közitiwatqan tordashlarning küchlük diqqitini tartqan؛ shunga beziler inkas yézip, tunggan wekilning kunming weqeside Uyghurlar terepte turup meydan ipadiligenlikini bildürse, beziler uning eslide méyip bolushi mumkinlikini, shunga ornidin turalmighanliqini texmin qilishqan.