Toqquztaradiki saqchi xadimliri: “Öyimizge chaghanliq panus astuq, juwawigha éghiz tegduq”

Ötken hepte Uyghur diyarini ziyaret qilip kelgen bir qazaq kishi özining ziyaret tesiratigha asasen rayonda weziyetning éghirliqi, ghuljidiki qazaq we Uyghurlarning chaghanliq panus ésishqa, juwawa, yeni chöchüre sétiwélishqa mejburliniwatqanliqi heqqide ijtima'iy taratqularda uchur tarqatti. Muxbirimiz bu heqte toqquztara we künes qatarliq nahiyelerdiki saqchixanilargha téléfon qilghinida saqchixanidiki yerlik saqchilar özlirining öylirige panus asqanliqini we xitaylar teyyarlighan juwawa, yeni chöchürige éghiz tegkenlikini ashkarilidi.

Bu hepte ichide muhajirettiki Uyghur alaqe toplirida qazaqche sözlen'gen töwendiki shikayetname tarqaldi: “. . . Men bügün xitaydin chiqtim, u yerdiki weziyet bek chataq. . . Chaghan bayrimi munasiwiti bilen hemme a'ililer panus sétiwélishi kérekken, panusni 50 somgha sétiwalidiken. . . . Qoru ishiklirining ikki teripige xitayche mesnewiler yézilishi kérekken. . . Buningdin bashqa (qoshmaq) tughqan pa'aliyiti boyiche qazaq, Uyghur we tungganlar xitaylar bilen bille chöchüre yéyishi kérekken, chöchürini bazardin sétiwalidiken, chöchürini kimning teyyarlighanliqini sürüshte qilalmaydiken. Buninggha boysunmighanlar 15 kündin 1 yilghiche türme jazasigha uchraydiken. . . Dep kelsem gep bek tola. . .” 

Biz yuqirida déyilgen ehwalning Uyghur rayonida omumyüzlük yaki qismen jaylarda dawam qiliwatqanliqini éniqlash üchün qeshqer we xotendiki saqchixanilargha téléfon qilduq. Bezi saqchixana xadimliri bu heqte yuqiridin melumat sorishimizni tewsiye qilsa, köpinchisi so'alimizgha jawab bérishtin özini qachurdi. Saqchilardin béri panus ésish we chöchüre sétiwélish heqqide etiki künlükte yighin échilidighanliqini bayan qildi.
Biz torlarda tarqalghan mezkur shikayetnamidiki yip uchlirigha asasen, ghuljining toqquztara we künes nahiyeliridiki saqchixanilardin melumat soriduq. Saqchixanilardiki yerlik xadimlar yuqiriqi uchurda déyilgenlerning toghriliqini delillidi. Künesning qazaqlar topliship olturaqlashqan taldi yéziliq saqchixanisining xadimi idare we öyliride panus asqanliqini bayan qildi. Toqquztaraning tashtöpe yéziliq saqchixana xadimi öylirige panus ésilghandin bashqa, öziningmu juwawigha éghiz tegkenlikini bildürdi: 

So'al: ahalilerni öylirige panus ésishni teshebbus qiliwatamsiler? 

Jawab: qiliwatimiz.

So'al: chöchürinichu? ahalilerning chaghanliq juwawa yewatqan yaki yémeywatqanliqini sürüshte qiliwatamsiler? 

Jawab: qiliwatimiz, biz özimizmu yéduq. 

So'al: xenzular teyyarlighan juwawini silermu yédinglarmu?

Jawab: shundaq, yéduq. 

So'al: choshqa göshi barmu yoq dep sürüshte qilmidinglarmu? 

Jawab: yaq.

So'al: xalap yédinglarmu, orunlashturush shundaq bolghanliqi üchünmu?. . . Gep qiling, adettimu yewirettinglarmu yaki mushu chaghandila yédinglarmu? téléfonda barmusiz?. . .