Лоп наһийә 1-оттура мәктәп оқуғучилириға берилгән вәдә әмәлийлишәмду?

13-Май күни хотәнниң лоп наһийилик 1-оттура мәктипидә, уйғур оқуғучилар дәрс ташлап, мәктәп вивискилириниң уйғурчә йезилмаслиқ әһвалиға наразилиқ билдүргән.

Бу оқуғучилар мәктәп рәһбәрлири вә наһийилик маарип идариси рәһбәрлиридин уйғурчә вивиска есиш тоғрисида вәдә алғандин кейин, андин дәрсни давам қилишқа қошулған. Мәзкур вәқә уйғур елиниң ичи вә сиртида күчлүк инкас қозғиған болсиму, әмма йәрлик органлардики хадимлар вәқәдин хәвәрсизликини илгири сүрүшти.

Лоп наһийилик биринчи оттура мәктәпниң йеңи оқутуш бинаси бейҗиң шәһириниң ярдәм бериши билән наһийиниң санаәт райониға селинған болуп, бу йил 4-айда оқутқучи, оқуғучилар йеңи мәктәп райониға көчүп оқуш башлиған икән. Әмма мәктәп қурулуши техи пүтүп болалмиғанлиқтин техи вивискилириму толуқ есилип болалмиған 1-оттура мәктәпниң оқуғучилири 13-май күни адәттикидәк мәктәпкә кәлгәндә болса, йеңи оқутуш райониниң алдидики дәрвазиниң икки тәрипигә алтун рәңдә һәл берип йезилған хитайчә хәтни шундақла оқутуш бинаси, тәҗрибихана бинаси,кутупханиға есилған вивискиларниңму пәқәт хитайчә хәт биләнла йезилғанлиқини, һәтта уйғурчисини йезишқа орунму қоюп қоюлмиғанлиқини байқиғандин кейин қаттиқ һәйран қелишқан. Буниң билән оқуғучи вә оқутқучилар мәктәп рәһбәрликидин буниңға чүшәнчә беришни тәләп қилип дәрс ташлиған.

Вәқә һәққидә уйғур ели ичидики бир муназирә тор бетидә берилгән тәпсилий учурда ейтилишичә, мәктәптики қиз-оғул оқуғучилар болуп, алаһазәл 600-700 әтрапидики уйғур оқуғучи әһвалға бирдәк наразилиқ билдүрүп дәрс ташлиған болуп, мәктәп рәһбәрлики дәсләптә буниң бейҗиңниң ярдими билән селинған мәктәп икәнликини, мәктәп алдиға йезилған хәтниң мав зедуңниң сөзи икәнликини, шуңлашқа уйғурчисини йезишниң һаҗити йоқлуқини, буни өзгәртишкә болмайдиғанлиқини илгири сүргән вә оқуғучиларни тарқилип кетишкә буйруған. Лекин оқуғучилар бу йәрниң шинҗаң уйғур аптоном райони икәнликини, мав зедуңниң сөзи болсиму, униң уйғурчиси йезилиши керәкликини, буниң җуңхуа хәлқ җумһурийитиниң асасий қануни,миллий территорийилик аптономийә қануни вә шинҗаң уйғур аптоном райониниң тил-йезиқ хизмити низами қатарлиқлар бәргән һоқуқи икәнликини ейтип, 3саәттәк дәрс ташлап тиркәшкән.

Ахири наһийилик маарип идариси рәһбәрлири вәқәгә арилишип, вивискиларни уйғурчә йезишқа вәдә бәргәндин кейинла, 3 саәт давамлашқан наразилиқ һәрикити тинч шәкилдә ахирлашқан. Оқуғучилар 4-саәтлик дәрскә нормал қатнашқан. Мәзкур вәқә уйғур ели ичидики тор бәтләрдә шундақла уйғур биз торида рәсимлири билән елан қилинип, уйғур ели ичидики муназирә тор бәтлиридә күчлүк инкас қозғиған болсиму, әмма әҗәблинәрлики, биз лоп наһийилик маарип идарисигә телефон қилғинимизда, телефонимизға чиққан кадир өзиниң вәқәдин хәвәрсизликини илгири сүрүп, бизниң соаллиримизни җавабсиз қойди.

Уйғур ели ичидики муназирә тор бәтлиридә вәқәгә қайтурулған инкасларда тордашлар бирдәк лоп наһийилик 1-оттура мәктипи оқуғучилириниң қанунни көрситип туруп, өз һәқ-һоқуқини қоғдиғанлиқиға, ана тилни қоғдиғанлиқиға мәдһийә оқуған. Чәтәлләрдики уйғур зиялийлири уйғур аптоном районида миллий тил йезиқни ишлитишниң қанунда очуқ бекитилгәнликини, уйғур елидә йүз бериватқан бу хилдики вәқәләрниң хитай һөкүмитиниң өзи бекиткән қанунға өзи һөрмәт қилмайдиғанлиқини көрситип беридиғанлиқини билдүрди.

Алимҗан инайәт әпәнди хитай һөкүмитиниң уйғур елидә қиливатқан бундақ қанунсизлиқлириниң интайин көплүкини, әмма у лоп 1-оттура мәктәп оқуғучилириниң мәзкур мәсилигә тутқан сәзгүр вә кәскин позитсийисиниң бир йеңилиқ икәнликини әскәртти.

Һазирғичә ашкариланған учурларда лоп наһийилик маарип идариси рәһбәрлириниң оқуғучиларға уйғурчә вивиска есип беришни вәдә қилғанлиқи мәлум болсиму, әмма көзәткүчиләр нөвәттә даириләрниң бәргән вәдисигә әмәл қилидиған-қилмайдиғанлиқи, бу балиларниң кейин аваричиликкә учрайдиған-учримайдиғанлиқиға бәкрәк қизиқмақта. Чүнки хитайниң асасий қанунлирида һәрқандақ кишиниң қаршилиқ билдүрүш, әрз қилиш, йиғилиш өткүзүш, намайиш қилиш әркинлики барлиқи очуқ бекитилгән болсиму, әмма хитайда, болупму уйғур елидә буниң әмәлийләшмәслики, даириләрниң һәрқандақ бир наразилиқ һәрикитини террорлуққа, зораванлиққа яки чәтәлләрдики күчләргә бағлап бир тәрәп қилиш әнәниси болғанлиқтин даириләрниң вәқәгә қанчилик дәриҗидә сәмимий муамилә қилидиғанлиқиға қарита гуман қозғимақта. Мәсилән, уйғур ели ичидики тор бәттики инкасларниң биридә “лопта адәмниң әқлигә сиғмайдиған сиясәтләр бәк көп. Нәччә йилниң алдида мушуниңға охшап кетидиған ишлар сәвәбидин түрмигә кирип кәткән йүзлигән адәм техи чиқип болалмиди. Шинҗаңдики 84 наһийә ичидә лоп наһийисиниң түрмилиридә җинайәтчи әң көп. Һәй шу аталмиш қанунниң иззитини қоғдиған балилиримизниң бундин кейинки тәқдири қандақ булар” дәп инкас язған болса, йәнә бирәйлән “барлиқ җәрянни из қоғлап туруп көзитиш керәк, сәзгүрлүки ешип кәткәнләр мундақла болди қилмай, буни чәтәлдики мәвһум дүшмәнгә бағлап, оқуғучиларниң идийисини бурмилиған пәрдә арқисидики күшкүрткүчиләрни ениқлаймиз, дәп оқуғучиларға бесимға ишлитиши, ата-анисини қистиши турған гәп” дәп язған.

Алимҗан инайәт әпәнди мушундақ еһтималниң мәвҗутлуқи үстидә тохтилип, буниңға оқуғучиларниң өмлүк, бирлик арқилиқ тақабил туруши керәкликини, уйғурларниң һәқ-һоқуқлирини дәпсәндә қилидиған вәқәләргә мана мушундақ сәзгүр муамилә қилғандила андин униң техиму кеңийип кетишиниң алдини алғили болидиғанлиқини билдүрди.