Etles köngleklik tunggan hajilardin bashlan'ghan guman we mulahiziler

Xitay hökümiti Uyghur élide “Radikalliqini tügitish” bahaniside qozghighan basturush siyasiti we diniy teqibliri dawamlishiwatqan bir peytte, bu yil Uyghurlarning hej tawap ishlirining yillardikidinmu köp musheqqetlik bolghanliqi türlük menbeler arqiliq ashkarilanmaqta.

Bir qanche kündin buyan feysbokqa chaplan'ghan Uyghur hejichilerge a'it “Xitaylar hajilarghimu saxtiliq ishlitiptu” dégen témidiki bir uchur jama'et diqqitini qaytidin bu yilliq Uyghur hajilargha tikti.

Hej tawabi jeryanida hejichiler ichidin öz yurtluqlirini uchritip qélishni arzu qilghan mekkidiki Uyghurlardin “Qisaskar yigit” texellusidiki bireylen 6-séntebir feysbokta özi shahit bolghan bir weqeni ashkarilidi.

Uning qeyt qilishiche, u 5-séntebir esir namizidin kéyin heremge bérip kebini tawap qilish jeryanida etles könglek kiygen üch neper ayal hajini we aq shapaq doppa kiygen er hajilarni körüp, hayajan ilikide ulargha yéqinlashqan. Emma, buningdin u oylimighan bir netije chiqqan.

Uchur tarqatquchi bu heqte mundaq bayan qilidu: “Gerche ular bilen hemsöhbette bolalmaydighinimni bilsemmu, weten tupriqining ]xush hidini[ purash üchün bolsimu yéqinlashtim. Shu hajilarning ]saq-[ salamet bu muqeddes tupraqqa kéleliginidin xosh boldum we allahqa du'a qildim. Arqidin ixtiyarsiz ulargha qarap saldim, ular kim chiqti?!-tunggan. Öz közümge ishenmeyla qaldim we xatalashmasliqim üchün ulargha tekrar qaridim. Ular rastinila etles könglek kiygen tunggan ayallar idi.”

Bu uchur élan qilinip uzun ötmey, yene bir nechche Uyghur özliriningmu mekkide oxshash weqelerge shahit bolghanlirini inkas qildi.

Nam-sheripini yoshurun tutqan medinidiki bir Uyghur muhajirning radi'omizgha bildürüshichimu, Uyghur rayondin kelgen Uyghur, qazaq, qirghiz, tunggan dégendek bashqa millet hajilirighimu ayallargha etkes könglek, erlirige aq könglek we shapaq doppigha oxshash Uyghurche kiyim kiydürülgen.

Bu hajining éytishiche yene, Uyghur hajilar ichidiki erlerning asasen saqalsizliqi közge bekrek chéliqip turidiken.

Xitay hökümiti her yili musulmanlarni hej qilishqa teshkillisimu, biraq u, hajilargha qattiq siyasiy ölchem qoyup, ularning sanini kontrol qilip kelgen.

Xitay axbaratliri bu yil xitaydin 12800 musulman hejge barghanliqi, ularning töttin bir qismini Uyghur élidin kelgen haji namzatlirining igileydighanliqini xewer qilghan. Emma bularning arisida zadi qanche nepirining Uyghur ikenlikini ashkarilimighan.


Se'udi erebistanda yashawatqan Uyghur muhajir exmet mömin ependining igilishige qarighanda, xitay bu yil hej üchün Uyghur élidin élip kelgen Uyghurlarning sani 700 etrapida iken.

Lékin, asma hajimning éytishiche, bu yil hejige kelgen Uyghurlarning sani belkim 150 etrapida bolushi mumkin.

Xitay bu yil hejichilerge qaritilghan teqibni hessilep kücheytkenliki we hejichilerge a'it sanliq melumatlarni qattiq kontrol qilghanliqi üchün, bu yil zadi qanchilik Uyghurning hej qilishigha yol qoyulghanliqini öz aldimizgha delillesh mumkin bolmidi.

Halbuki, mekkidiki Uyghurlarning ilgiri sürüshiche, bu yil hejge kelgen Uyghurlarning sani yillardikidin xélila köp azlighan.

Bu nuqtini yuqirida nami atap ötülgen medinidiki Uyghur muhajirmu oxshash delillidi. Uning éytishiche, bu yil hajilargha egiship kelgen xitay xadimliri Uyghur hajilarni qattiq kontrolluq astigha alghan bolghachqa, Uyghur hajilar bilen biwasite paranglishish mumkin bolmighan. Emma, u közitishi dawamida bu yil Uyghur élidin kelgen hajilarning yillardikidinmu azliqini bayqighan.

3 Ewlad mekke-medinide yashap kéliwatqan Uyghur muhajirlardin asma hajim, özi körgen we hej ömikige egiship kelgen bir yéqinining éytqanlirigha asasen “Bu yilqi Uyghur hajilarning sani bulturqidin yérim kemlep ketken” deydu.

Ehwal shundaq iken, xitay néme üchün Uyghur hajilarning heqiqiy sanini mexpiy tutqanning üstige, Uyghur aptonom rayonidin bu yilliq hejige teshkillen'gen bashqa hajilarning hemmisini birdek Uyghurche kiyindürüshni oylap qaldi?

Bu so'al mezkur hadisige shahit bolghan Uyghurlarnila emes, buningdin tor dunyasi arqiliq waqip bolghan bashqilarningmu diqqitini chekken.

Tungganlarningmu Uyghurche kiyindürülgenlikidin gumanlan'ghan “Qisaskar yigit” texellusluq Uyghur feysbokqa yolighan yazmisida munularni bayan qilidu: “Xitay, xelq'ara we Uyghurlarning közini boyash üchün yene bir siyaset oynimaqta. U bolsimu, hejge kelgen Uyghurlarning sanini köp körsitish üchün tunggan ayallargha Uyghurlarning etles köngleklerni kiydürüp, köz boyamchiliq qilmaqta.”

Mekkidiki Uyghur sodiger exmet hajimmu Uyghur rayonidin kelgen barliq haji kandidatlirining Uyghurche kiyindürülgenlikini körgen shexslerning biri.

Uning perez qilishichimu, xitay hökümiti bu yil se'udi hökümiti we bashqa musulman ellirige Uyghur hajilarni jiq körsitish üchün, bu yil Uyghur rayonidin teshkillen'gen barliq hajilarni Uyghur qilip yasighan bolushi mumkin.

Biz, yuqirida pikir bayan qilghan Uyghur shahitlarning gumanlirini delillesh üchün xitayning munasiwetlik organliri we diniy ishlarni bashqurush idarilirige téléfon qilghan bolsaqmu, so'allirimiz jawabsiz qaldi.

Emma, xitayning hej siyasitini yéqindin közitip kéliwatqan dunya Uyghur qurultiyi diniy ishlar komitéti re'isi turghunjan hajimning éytishiche, Uyghurlargha qaritilghan diniy bésim siyasiti misli körülmigen derijide kücheytilgen mushundaq bir peytte hejige tizimlatqan Uyghurlar sani tebi'iy azlighan bolushi mumkin. Shu sewebtin xitay da'iriliri Uyghur élidin teshkillen'gen hej ömikini oxshash kiyindürüsh charisini oylap tapqan bolushi éhtimalgha intayin yéqin.

Hej heqqidiki uchur menbeliride körsitilishiche, bu yil dunyaning herqaysi jayliridin hej ibaditige 2 milyondin artuq musulman qatnashqa. Bu yilliq hej waqti 30-awghust bashlinip, 5-séntebir küni axirlashqan.

Igilishimizche, xitay da'iriliri Uyghur élidin kelgen hajilarni 3 ke bölüp qayturmaqchi bolup, bir qismi 7-séntebir yurtlirigha élip mangghan.

Halbuki, chet'ellerdin qaytqan Uyghurlar jazaliniwatqan mushundaq bir peytte hej sepirini tamamlap yurtlirigha qaytqan Uyghurlarni yene qandaq qismetlerning kütüp turuwatqanliqi hazirche namelum.