Истанбулда дунядики күч тәңпуңлуқи вә хитайниң уйғур сиясити дегән темида йиғин ечилди

Түркийә истратегийилик чүшәнчиләр институтиниң тәтқиқат мутәхәссиси доктор әркин әкрәм доклат бәрмәктә. 2016-Йили 8-өктәбир, истанбул.

10-Айниң 8-күни кәчтә мәркизи истанбулға җайлашқан шәрқий түркистан маарип вә һәмкарлиқ җәмийитиниң уюштуруши билән “дунядики күч тәңпуңлуқи вә хитайниң уйғур сиясити” дегән темида йиғин ечилди.

Бу йиғинға шәрқий түркистан маарип вә һәмкарлиқ җәмийитиниң рәһбәрлири, әзалири вә истанбулда яшаватқан уйғурлардин 100 дин артуқ киши қатнашти.

Йиғинда алаһидә тәклип билән қатнашқан түркийә истратегийилик чүшәнчиләр институтиниң тәтқиқат мутәхәссиси доктор әркин әкрәм, түркийәниң сабиқ парламент әзаси профессор җалал әрбай, әнқәрә университети чағдаш тил-әдәбият бөлүминиң оқутқучиси доктор әркин әмәт, шәрқий түркистан маарип вә һәмкарлиқ җәмийитиниң рәиси һидайәтуллаһ оғузхан қатарлиқлар сөз қилди.

Йиғинда доктор әркин әкрәм дунядики күч тәңпуңлуқи, өзгиришләр вә хитайниң уйғур сиясити дегән темида тохталди.

Доктор әркин әкрәм дунядики чоң күчләрниң тәңпуңлуқи вә өзгириш әһвали тоғрисида тохтилип, америка билән хитайниң риқабәтлишиватқан күч тәңпуңлуқлирини әмәлий мисаллар билән селиштуруп өтти.

Доктор әркин әкрәм хитайниң йеңи йипәк йолиниң истратегийилик әһмийити вә мәқсити тоғрисида тохталди.

Доктор әркин әкрәм сөзидә йәнә, хитайниң уйғур сиясити тоғрисида тохталди вә уйғур диярида хитай бесиминиң техиму чекидин ешип кетишиниң сәвәблиридин һәққидә чүшәндүрүп, хитайниң йеңи йипәк йолиниң бихәтәрликини қоғдаш үчүн уйғур районда муқимлиқни сақлаш мәқситидә уйғурлар үстидики бесимни техиму күчәйткәнликини билдүрди.

Хитай билән түркийә оттурисидики мунасивәтләрниң күчийишиниң йәнә бир сәвәблири болса, хитайниң йеңи йипәк йолини оттура асия, иран, түркийә арқилиқ явропаға бағлаш үчүн түркийәгә еһтияҗи барлиқини, түркийәму бу йеңи йипәк йолиға қизиқиватқанлиқи үчүн хитай билән мунасивәтлирини күчәйтишкә қарап кетиватқанлиқини ипадилиди.

Доктор әркин әкрәм сөзидә йәнә, хитайниң йеңи йипәк йоли истратегийисиниң мәқсити тоғрисида тохтилип, хитай йипәк йоли бәлвеғидики дөләтләр билән мунасивәтләрни күчәйтишкә тиришиватқанлиқини билдүрди вә бу йеңи йипәк йоли арқилиқ уйғур ели арқилиқ, иран, түркийә арқилиқ явропаға кеңийишни мәқсәт қилидиғанлиқини, бу арқилиқ, явропа базири билән хитай базирини бағлашни, бу арқилиқ, явропа иттипақи билән америкиниң сода тиҗарәт базирини кеңәйтишиниң алдини елип, америка вә явропани дуняви базардин сиқип чиқиришни мәқсәт қиливатқанлиқини, ахирқи һесабтики пилани болса, иқтисади пиланлири арқилиқ пүтүн дуняда өзиниң биринчи җаһангир хоҗайин дөләт болуш мәқситиниң барлиқини сөзләп өтти.

Йиғинда сөз қилған һидайәтуллаһ оғузхан нөвәттики уйғур мәсилиси тоғрисида тохталди вә уйғурларни пикир- қарашларниң охшашмаслиқ айримичилиқини бир чәткә қайрип қоюп бирликтә һәрикәт қилишқа чақириқ қилди.

Йиғинда йәнә парламент әзаси профессор җалал әрбай сөз қилип, абдуқадир япчанниң әркинликкә чиқиши үчүн елип барған бир йүрүш учришишлар тоғрисида мәлумат бәрди.

Профессор җәлал әрбай сөзидә, абдуқадир япчанниң түркийә һөкүмити тәрипидин хитайға қайтуруп бериш еһтималлиқиниң пәқәтла йоқлуқини, буниң мумкин әмәсликини, дөләт әрбаблириниң шәрқий түркистан мәсилисигә сәзгүрлүк билән җиддий қарайдиғанлиқини, буниңға алаһидә әһмийәт бериватқанлиқини, буниңда һечқандақ бир шүбһиниң йоқлуқини дәп өтти.

Йиғинда әнқәрә университетиниң оқутқучиси доктор әркин әмәт сөз қилип, түркийә-хитай мунасивәтлиридики бир қатар мәсилиләргә нисбәтән һәрқайси шәрқий түркистан тәшкилатлириниң бир йәргә җәм болуп, ортақ пикир бирлики һасил қилған һалда қәдәм, басқучлирини музакирә қилишниң зөрүрлүкини тәкитләп өтти вә бу тоғридики пикир-тәклипини оттуриға қойди.

Юқиридики аваз улиништин бу һәқтики программимизниң тәпсилатини аңлиғайсиләр.