Istanbulda dunyadiki küch tengpungluqi we xitayning Uyghur siyasiti dégen témida yighin échildi

Türkiye istratégiyilik chüshenchiler institutining tetqiqat mutexessisi doktor erkin ekrem doklat bermekte. 2016-Yili 8-öktebir, istanbul.

10-Ayning 8-küni kechte merkizi istanbulgha jaylashqan sherqiy türkistan ma'arip we hemkarliq jem'iyitining uyushturushi bilen “Dunyadiki küch tengpungluqi we xitayning Uyghur siyasiti” dégen témida yighin échildi.

Bu yighin'gha sherqiy türkistan ma'arip we hemkarliq jem'iyitining rehberliri, ezaliri we istanbulda yashawatqan Uyghurlardin 100 din artuq kishi qatnashti.

Yighinda alahide teklip bilen qatnashqan türkiye istratégiyilik chüshenchiler institutining tetqiqat mutexessisi doktor erkin ekrem, türkiyening sabiq parlamént ezasi proféssor jalal erbay, enqere uniwérsitéti chaghdash til-edebiyat bölümining oqutquchisi doktor erkin emet, sherqiy türkistan ma'arip we hemkarliq jem'iyitining re'isi hidayetullah oghuzxan qatarliqlar söz qildi.

Yighinda doktor erkin ekrem dunyadiki küch tengpungluqi, özgirishler we xitayning Uyghur siyasiti dégen témida toxtaldi.

Doktor erkin ekrem dunyadiki chong küchlerning tengpungluqi we özgirish ehwali toghrisida toxtilip, amérika bilen xitayning riqabetlishiwatqan küch tengpungluqlirini emeliy misallar bilen sélishturup ötti.

Doktor erkin ekrem xitayning yéngi yipek yolining istratégiyilik ehmiyiti we meqsiti toghrisida toxtaldi.

Doktor erkin ekrem sözide yene, xitayning Uyghur siyasiti toghrisida toxtaldi we Uyghur diyarida xitay bésimining téximu chékidin éship kétishining sewebliridin heqqide chüshendürüp, xitayning yéngi yipek yolining bixeterlikini qoghdash üchün Uyghur rayonda muqimliqni saqlash meqsitide Uyghurlar üstidiki bésimni téximu kücheytkenlikini bildürdi.

Xitay bilen türkiye otturisidiki munasiwetlerning küchiyishining yene bir sewebliri bolsa, xitayning yéngi yipek yolini ottura asiya, iran, türkiye arqiliq yawropagha baghlash üchün türkiyege éhtiyaji barliqini, türkiyemu bu yéngi yipek yoligha qiziqiwatqanliqi üchün xitay bilen munasiwetlirini kücheytishke qarap kétiwatqanliqini ipadilidi.

Doktor erkin ekrem sözide yene, xitayning yéngi yipek yoli istratégiyisining meqsiti toghrisida toxtilip, xitay yipek yoli belwéghidiki döletler bilen munasiwetlerni kücheytishke tirishiwatqanliqini bildürdi we bu yéngi yipek yoli arqiliq Uyghur éli arqiliq, iran, türkiye arqiliq yawropagha kéngiyishni meqset qilidighanliqini, bu arqiliq, yawropa baziri bilen xitay bazirini baghlashni, bu arqiliq, yawropa ittipaqi bilen amérikining soda tijaret bazirini kéngeytishining aldini élip, amérika we yawropani dunyawi bazardin siqip chiqirishni meqset qiliwatqanliqini, axirqi hésabtiki pilani bolsa, iqtisadi pilanliri arqiliq pütün dunyada özining birinchi jahan'gir xojayin dölet bolush meqsitining barliqini sözlep ötti.

Yighinda söz qilghan hidayetullah oghuzxan nöwettiki Uyghur mesilisi toghrisida toxtaldi we Uyghurlarni pikir- qarashlarning oxshashmasliq ayrimichiliqini bir chetke qayrip qoyup birlikte heriket qilishqa chaqiriq qildi.

Yighinda yene parlamént ezasi proféssor jalal erbay söz qilip, abduqadir yapchanning erkinlikke chiqishi üchün élip barghan bir yürüsh uchrishishlar toghrisida melumat berdi.

Proféssor jelal erbay sözide, abduqadir yapchanning türkiye hökümiti teripidin xitaygha qayturup bérish éhtimalliqining peqetla yoqluqini, buning mumkin emeslikini, dölet erbablirining sherqiy türkistan mesilisige sezgürlük bilen jiddiy qaraydighanliqini, buninggha alahide ehmiyet bériwatqanliqini, buningda héchqandaq bir shübhining yoqluqini dep ötti.

Yighinda enqere uniwérsitétining oqutquchisi doktor erkin emet söz qilip, türkiye-xitay munasiwetliridiki bir qatar mesililerge nisbeten herqaysi sherqiy türkistan teshkilatlirining bir yerge jem bolup, ortaq pikir birliki hasil qilghan halda qedem, basquchlirini muzakire qilishning zörürlükini tekitlep ötti we bu toghridiki pikir-teklipini otturigha qoydi.

Yuqiridiki awaz ulinishtin bu heqtiki programmimizning tepsilatini anglighaysiler.