Xelq'araliq musulman xelqliri birliki qurultiyida Uyghur mesilisi otturigha qoyuldi
2018.12.05

Merkizi türkiyening paytexti enqerege jaylashqan iqtisad we ijtima'iy tetqiqatlar merkizining uyushturushi bilen xelq'araliq musulman xelqliri birlikining 27-nöwetlik qurultiyi 12-ayning 2-3-künliri istanbuldiki wow méhmanxanisining yighin zalida ötküzüldi. Yighin axirida xulase doklati élan qilin'ghan bolup, doklatta “Sherqiy türkistan musulmanlirigha qarita yürgüzülüwatqan bésim we insan qélipidin chiqqan qebih mu'amililer qobul qilinmaydu”, déyildi.
Islam dunyasining oxshimighan jayliridin kelgen siyasiy partiye re'isliri, ijtima'iy teshkilatlarning rehberliri, parlamént ezaliri, tetqiqatchilar we wekillerning qatnishishi bilen échilghan bu yighin'gha “Özgirish we almishishlardiki yéngi dewr we islam dunyasi” dep nam bérilgen bolup, yighinda iqtisad we ijtima'iy tetqiqatlar merkizining re'isi rija'i kutan we sa'adet partiyesining re'isi mulla kerimulla ependi échilish nutqini sözlidi.
Bu yighinda asasliqi islam dunyasining mesililiri we musulmanlarning birliki toghrisida muhakime we muzakire élip bérildi. Shundaqla, moru, pelestin, keshmir, rohin'ga, “Sherqiy türkistan mesililiri” otturigha qoyuldi.
Bu yighin'gha Uyghurlargha wakaliten sherqiy türkistan ma'arip we hemkarliq jem'iyitining re'isi hidayetulla oghuzxan teklip bilen qatniship Uyghurlarning hazirqi ehwali toghrisida söz qildi.
Hidayetulla oghuzxan Uyghur xelqining hazir yoq bolush xewpige duch kéliwatqanliqi, Uyghurlarning xitayning jaza lagérida qiyin-qistaqqa éliniwatqanliqini bildürdi shundaqla islam dunyasini Uyghur mesilisige köngül bölüshke chaqirdi.
Hidayetulla oghuzxan sözide Uyghurlarning hazirqi ehwali toghrisida toxtilip mundaq dédi: “Bügünki künde islam dunyasining qanighan yarisi bolghan sherqiy türkistan toghrisida söz qilimen. Bügünki künde köpligen döletler sherqiy türkistandiki mesililer toghrisida melumatqa ige bolsimu, lékin bu mesile küntertipke kelmeywatidu. Xitay herbiy, siyasiy we diplomatiye jehette küchlinish üchün tirishiwatidu. Bu yerde eng köp qurbanliq bériwatqanlar sherqiy türkistanliqlardur. 70 Yildin buyan diktatorning assimilyatsiye qilishi astida bolghan sherqiy türkistanliqlar éghir zulum astida yashawatidu. Sherqiy türkistan musulmanliri ishghal qilinishtin ilgiri musteqil döliti bar idi. Tunji islam jumhuriyiti döliti sherqiy türkistanda quruldi. Xitay ishghaliyitidin kéyin béshimizgha kéliwatqan paji'elerni biliwatisiler. Hazir sherqiy türkistan musulmanliri xitay jaza lagérlirigha qamaldi. Dunyadin uzaqlashturulghan bir weziyette qalduq”.
Yighinning ikkinchi küni xulase doklati élan qilin'ghan bolup, xulase doklatida, pelestin, keshmir, moro, rohin'ga qatarliq musulmanlarning mesililiri otturigha qoyulghan bolup, doklatta yene Uyghur mesilisigimu orun bérildi. Xulase doklatini iqtisad we ijtima'iy tetqiqat merkizining bash katipi atik aghdagh ependi oqup ötti.
U xulase doklatida Uyghur mesilisi toghrisida toxtilip mundaq dédi: “Xitaydiki jaza lagérlirida milyonlighan sherqiy türkistan musulmanlirigha qarita yürgüzülüwatqan bésim we insan qélipidin chiqqan qebih mu'amililer qobul qilinmaydu. Diniy we medeniyet jehettiki assimilyatsiye we bésimlar diqqet bilen közitilip kéliniwatidu. Sherqiy türkistanliq musulman xelqining asasiy heq-hoquqliri we erkinlikliri talash-tartish qilidighan mesile bolmasliqi lazim”.