“Istixbarat teshkilatliri” dégen kitabta xitay istixbarat idarisi toghrisida uchurlar bérilgen

Yéqinda türkiyede neshr qilin'ghan dunyadiki jasusluq heriketliri heqqidiki bir kitabta xitayning dölet jasusluq apparatliri heqqidimu tepsiliy melumatlar bérilgen.

Mezkur kitab heqqide toxtalghan türkiyediki istratégiye tetqiqatchisi erkin ekrem, xitayning xelq'aradiki jasusluq pa'aliyetlirige Uyghurlarnimu yallaydighanliqini bildürdi. Uning yétishiche, xitay da'iriliri Uyghur jasuslargha taza ishenmigechke ularni töwen derijilik, yeni “Xewerchi” derijilik xizmetlerge salidiken.

“Istixbarat teshkilatliri” namliq bu kitab “Kriptu” neshriyati teripidin enqerede neshr qilin'ghan.

21 - Esir institutining bashliqi proféssor doktor ümid özdagh teripidin neshrge teyyarlan'ghan bu kitabta xitay istixbarat teshkilatlarning heriket - pa'aliyetliri toghrisida shundaqla, amérikining CIA, rusiyining KGB, isra'iliyining MOSSAD, en'gliyining MI6, gérmaniyening BND, iranning VEVAK we xitayning istixbarat teshkilatliri toghrisida 7 neper tetqiqatchining bu teshkilatlar we ularning heriket - pa'aliyetliri toghrisida teyyarlighan muhim ilmiy maqalilirini öz ichige alghan.

Kitabning muqeddimiside mundaq déyilgen: istixbarat insaniyetning deslepki künliridin bashlap hazirghiche insanlarning waz kéchishke bolmaydighan heriketlerdin biri bolup keldi. Istixbarat iptida'iy jem'iyettin hazirqi zamaniwi dölet apparatlirighiche teshkillik jem'iyetlerning eng muhim pa'aliyet sahesidin biri bolup keldi.

Istixbarat teshkilatliri tereqqiy qilghan jem'iyetlerde, istixbaratning asasiy wasitiliri nahayiti küchlük bir rol oynaydu. Istixbarat teshkilatlirini bilmestin istixbaratni chüshinish mumkin emes.

303 Betlik bu kitab, xitay qatarliq bezi muhim chet'el istixbarat teshkilatliri toghrisida asasiy melumatlirini otturigha qoyush meqsitide yézilghan. Bu kitabqa yézilghan maqaliler asasliqi, istixbarat teshkilatlarning qisqiche tarixi, istixbarat medeniyitining asasliri, teshkilatlarning qurulush sistémisi, istixbarat teshkilatlarning ghelibige érishken yaki meghlubiyetke uchrighan muhim heriketliridin misallar, teshkilatlarning xizmetige munasiwetlik saheliri we heriket da'iriliri shundaqla dunyadiki muhim istixbarat teshkilatliri toghrisida melumatqa ige bolushta, muqeddime shekilde bolsimu keng türde melumatlarni öz ichige alghan muhim bir kitab hésablinidiken.

Kitabqa bésilghan proféssor doktor kunur'alp erjilasunning, “Kommunist istixbarattin zamaniwi istixbaratqa qedem, xitay istixbarat teshkilatliri” dégen témidiki tetqiqat maqaliside mundaq déyilgen: xitay istixbarati we herbiy sahesige munasiwetlik eserlerning asasi deslepte sun jiyening eserlirige tayinidu, heqiqeten miladiyidin ilgiri 5 - 6 - esirlerde dunyadin ötken sun jiyening urush istratégiyilirige munasiwetlik 13 bölümdin terkib tapqan kitabning axirqi bölümi, “Jasuslar” dégen témida bolup buningda istixbarat pa'aliyetlirige orun bérilgen. Sun jiyen kitabining axirqi bölümide jasuslarning eng muhim xizmetchi ikenlikini, chünki eskerlerning heriket qabiliyitining ulargha baghliq ikenlikini bildürgen. Buningdin xitay dölet en'enisining nezeriye jehette istixbaratning ehmiyitini eng burunla yetkenlikini körüwalghili bolidu.

Kitabta yene kommunist xitay istixbaratining qurulushi we qurulush tarixi toghrisida keng toxtalghan. Xitay kommunist partiyisining istixbarat teshkilati 1920 - yili “Alahide bölüm” dégen namda qurulghan. Kéyin “Merkizi komitét ishliri shöbisi” dégen namda sistémilashqan. Dölet qurulghandin kéyinmu kang shingning bashchiliqida dawam qilghan. Kang shing bolsa zamaniwi xitay istixbaratning qurghuchisi hésablinidiken.

Xitayning istixbarat sistémining teshkili apparatliri

Kitabta xitayning istixbarat sistémining teshkili apparatliri toghrisida toxtilip mundaq déyilgen: xitayda istixbarat pa'aliyetliri bir qanche organ teripidin bashqurulidu. Bügünki künde xitay istixbarat organliri asasliqi ammiwi istixbarat we herbiy istixbarat dep ikkige ayrilidu, ammiwi istixbarat bölümide dölet bixeterlik ministirliqi bilen j x ministirliqimu istixbarat pa'aliyetlerni bashquridu. Herbiy istixbarat saheside xelq azadliq armiyisining 3 bölümi pa'aliyet qilidu, bular, xelq azadliq armiyisi ikkinchi shöbe, üchinchi shöbe, we tötinchi shöbe dep atilidu. Buningdin bashqa yene hawa, déngiz we qoruqluq qisimlirining ayrim istixbarat idariliri bar, bulargha qoshumche qilip, dölet sirliri ishxanisi mewjut.

Xitay dölet bixeterlik ministirliqi

Kitabta yene xitay dölet bixeterlik ministirliqi toghrisida toxtilip mundaq déyilgen: xitay dölet bixeterlik ministirliqining teshkilat apparatigha qaraydighan bolsaq, ministirliqning 11 bölüm halette pa'aliyet qiliwatqanliqini körüwalghili bolidu. Bularning birinchi bölümi xizmetchi qobul qilish we chet'ellerde pa'aliyet qilghan xizmetchilirining xitayni ziyaret qilishini teshkillesh bilen wezipilendürülgen. 8 - Bölümi xelq'ara munasiwetler instituti bolup bu dunyaning eng chong xelq'ara munasiwetler instituti hésablinidu, bu institut 12 chong bölümdin terkib tapqan bolup, dunyaning pütün mesililiri we yéngiliq özgirishler toghrisida 500 din artuq tetqiqatchi xizmet qilidiken.

Kitabta yene, xitay azadliq armiyisining istixbarat teshkilatliri toghrisida toxtilip 3 - shöbisining 12 bölümi barliqi bularning xitayning her qaysi sheherlirige jaylashqanliqi. Bularning birining ürümchige jaylashqanliqi yézilghan. Bu shöbilerdin 10 - bölümining merkizi béyjingda bolup ürümchi, ghulja we barinda shöbiliri bar dep yézilghan.

Kitabta yene xitay istixbaratining amérika we yawropada élip barghan pa'aliyetliri we pash bolup qalghan jasusliri toghrisida toxtalghan we shwétsiyede we gérmaniyede tutulup qalghan Uyghur jasuslarni tilghan élip mundaq déyilgen: köpinche xitay jasusliri amérikida pash bolup tutulup qalghan bolsimu, yéqindin buyan xitay istixbaratining yawropadimu bir ikki pa'aliyiti pash boldi. Bulardin biri 2008 - yili shwétsiyede pash boldi. Shwétsiye emeldarlirining bildürüshiche, sitokholimdiki xitay bash elchilikide bolghan xitay istixbarat xadimi bir Uyghur köchmenni ulargha melumat bérishke qayil qilghan. Uyghur köchmen yawropadiki Uyghur pa'aliyetchiler toghrisida xitaygha uchur bérishni qobul qilghan. Bashqa bir weqe gérmaniyide meydan'gha keldi, gérmaniye emeldarliri 2009 - yilida myunxéndiki xitay konsulxanisini merkez qilghan bir istixbarat teshkilatini pash qilghanliqini élan qilghan idi.