Хотәндә сиясий селиқ-байрақ сетивелиш

Қағилиқ наһийә базиридики мәсчиткә есилған қизил тәшвиқат лозункиси, 2017-йили июл.

Қәшқәр конашәһәр наһийисидики бир мәсчиткә есилған қизил тәшвиқат лозункиси, 2017-йили июл.

Хитайниң тәшвиқатлиридин уйғур диярида, мәсчиттин тартип, идарә-органлар вә һәтта аилиләрниң ишик-деризилиригичә, хитайниң дөләт байриқини есиш омумлишиватқанлиқи мәлум болмақта. Көзәткүчиләрниң ейтишичә уйғурларниң өз өйигә қизил байрақ есиши, уйғур аптоном райони қурулғандин буянқи көрүлүп бақмиған бир һадисә һесаблинидикән. Хитайниң һәр түрлүк бесим сиясәтлири әң қаттиқ иҗра қилиниватқан хотәндин игилигән учур вә инкаслардин, әмәлийәттә бу хил сүний қизил мәнзирини бәрпа қилиш үчүн, хитай даирилириниң деһқанларға байрақ сетивелиш селиқи селиватқанлиқи ашкариланмақта.

Инкаслардин мәлум болушичә, бу йил хитайниң дөләт байримида, хитайниң бәш юлтузлуқ қизил байриқи чоң кичик имарәтләргә, һәр қандақ иҗтимаий аммиви паалийәт һәтта ишләпчиқириш мәйданлири, мәктәпләр қатарлиқ һеч бир җай ала қоймай есилғанлиқи мәлум. Бу хил қизил мәнзирә уйғур ели миқясидиму омумлаштурулуватқанлиқи таратқулардики сүрәтлик учурлардин вә инкаслардин мәлум иди.

Гәрчә даириләр уйғур аптоном районида байрақ чиқиришни омумлаштуруп, мәҗбурий байрақ чиқиришқа тәшкилләп, бу хил вәтәнпәрвәрлик тәрбийәсини йиллардин буян күчәйтип елип бериватқан болсиму, әмма, хитай дөләт байриқиниң мәсчиткә һәтта уйғурларниң һойла вә өгзилиригичә есилиши бинормал бир һадисә санилидикән. Йеқинда техи хотән вилайәтлик партком тәшкилат бөлүми хотән хәлқиниң қизил байраққа болған садақити һәққидә мәхсус бир тәшвиқат филимни тарқатқан иди.

Көзәткүчиләр, уйғурлар әң қаттиқ юқири бесимлиқ сиясий муһитида яшаватқан бир вәзийәттә йәнә хитай дөләт байриқиға садақәтмәнликни ипадиләшкә тәшкиллиниши, уйғурлар дуч келиватқан бесимниң көз билән көргили болидиған бир тәрипи, дәп мулаһизә қилмақта иди. Игилишимизчә, нөвәттә хитай дөләт байрақлирини есиш бәлгилиниш билән бир вақитта йәнә бу байрақларни кишиләрниң сетивелиши бәлгиләнгән икән.

Уйғурларниң диққитини қозғиған бу қизил мәнзириниң бәрпа қилиниш җәряни һәққидә мәлумат елиш үчүн хотән дияридин мәлумат елишқа тириштуқ.

Хотән илчи йезисидики мәлум бир аял өзиниң өйигә байрақ асқанлиқини, байрақни кәнт даирилириниң 1-өктәбир хитайниң дөләт байримида есиш үчүн сетип бәргәнликини билдүрди. Әмма телефон бир минуттин кейин үзүветилип, қайта уланмиди.

Хотән илчи йеза партком ишханисиға уланған телефонимизға бир уйғур хадим җаваб бәрди, деһқанларниң байрақни кәнттики әмгәк муһапизәт буюмлирини сатидиған мәхсус орундин сетивалидиғанлиқини ейтқан болсиму башқа соаллиримизға җаваб бәрмиди.

Хотән илчи йезисидики бир дукандар қизниң инкаслиридин нөвәттә хитайниң қизил байриқини есишниң уйғур деһқан аилилири үчүн сиясий вәзипә болғандин сирт йәнә бир түрлүк йеңи селиқ икәнлики ашкариланди.

Бу қизниң ейтишичә даириләр хитай дөләт байриқини сетивелишни һәр бир аилигә, оқуғучиға вә дукандарларға вәзипә қилған болуп, байрақни сетивелишқа мәхсус орунлар бәлгиләнгән. Оқуғучилар қолида көтүридиған байрақ 10 сомға, аилиләр, дукан вә ресторанларға есиш үчүн ишлитилидиған байрақ 30 сомға, идарә-орунларға есилидиған чоңрақ байрақлар 100 сомға қәдәр сетилидикән.

Уйғур елидики вәзийәтни көзитип келиватқан мутәхәссисләрниң қаришичә, уйғурлар әң зич олтурақлашқан хотән дияри хитайниң бастуруш сиясәтлири әң қаттиқ йүргүзүватқан шундақла әң намрат вилайәт һесаблиниду, хитай даирилири 2020-йилғичә намратлиқ қалпиқини пүтүнләй чөрүп ташлимақчи болған бу вилайәткә, уйғурларни намратлиқтин қутулдуруш сиясәт тәдбирлирини йүргүзүп, адаләтсиз селиқларни бикар қилишниң орниға, йәрлик аммиға байрақ сетивелишни мәҗбурий вәзипә қилғанлиқи наразилиқ кәйпиятлирини пәйда қилсиму, әмма һечким өзиниң наразилиқи яки охшимиған инкаслирини билдүрүши мумкин әмәс икән.

Мәлум бир илчилиқ қизниң билдүрүшигә қариғанда, байрақ сетивалмиғанлар яки һойлисиға асмиғанлар һәтта “радикал ” санилип җазалинидикән. Хитай даирилири һәр бир аилидә бирдин байрақ есиш сияситини омумлаштуруш үчүн илчи йезисиға мәхсус байрақ завути қурған болуп бу байрақ завути илчи йезисида әслидики уйғурлар қурған “кроран” мусулманчә йемәклик завути печәтлинип, шуниң орниға селинған. Завутқа җеҗаңлиқ бир хитай содигәр мәбләғ салған, завутниң 20 әтрапида хитай ишчиси бар болуп, байрақ ясайдиған хам әшясиниму йивудин киргүзидикән.

2016-Йили хитай елан қилған нопус статистикисиға асасланғанда, хотән вилайитиниң нопуси 2 милйон 440 миңдин ашиду вә уйғурлар 97% ни тәшкил қилиду. Хотән вилайитидә намратлиқ тизмликидики нопус 924 миң болуп, уйғур елидики намратлар ниң 33.5% Ни игиләйду. Хотән вилайити уйғурлар әң зич олтурақлашқан вилайәт. Хотән намратлиқ әң еғир җай болушиға қаримай, түрлүк юқири бесимлиқ сиясәт вә һәрикәтләр әң җиддий вә қаттиқ иҗра қилинип келиватқан җай һесаблинидикән.