Хитайниң уйғур диярини контрол қилиштики мәхпий һөҗҗәтлири (4)

“үрүмчидин сиртқа чиқип кәткәнләрниң өй-мүлүклирини ениқлаш вә бир тәрәп қилиш бәлгилимиси”

Өткән айда ашкариланған хитай һөкүмитиниң уйғурларни контрол қилиш һәққидики йүрүшлүк һөҗҗәтлири арисида йәнә “сиртқа еқип кәткәнләр вә айрилип яшаватқан бир аилә кишилириниң учурини топлаштики бәлгилимиләр” намлиқ һөҗҗәтму алаһидә диққәт қозғимақта.

Мәзкур һөҗҗәттә үрүмчидин сиртқа еқип кәткәнләр үстидин архип турғузушта “аһалиләр башқармиси билән сақчи вә идариләр өз-ара һәмкарлишип ениқлаш” түзүмини йолға қоюп, сиртқа еқип кәткәнләр вә айрилип яшаватқан бир аилә кишилириниң учурини топлаш, болупму чәтәлләргә чиқип кәткәнләрниң әһвали һәққидә тәпсилий архип турғузуш тәләп қилинған.

Мәзкур һөҗҗәтниң нөвәттә үрүмчидә болмиғанларни тизимлап түргә айриш һәққидики1-бәлгилимисидә үрүмчидин сиртқа еқип кәткәнләрни аптоном район ичидә, аптоном район сиртида, хоңкоң, макав вә тәйвәндә яшаватиду, дөләт чеграси сиртида, кәткән җайи ениқ әмәс дегән 5 түргә айрип тизимлаш тәләп қилинған.

Һөҗҗәттики кишиләрниң архипини турғузуш даириси һәққидики 2-бәлгилимидә мундақ дейилгән:

1. Әсли үрүмчи нопусида болсиму, әмма нопуста тизимлатқан туралғу өйидин айрилғиниға үч айдин ашқанларниң нөвәттә туруватқан орниниң адресини ениқлаш вә тәпсилий хатириләш.

2. Әгәр бу туралғу өйләрдә нөвәттә яшаватқан кишиләр әсли нопус игилириниң ата-анилири, қериндашлири яки йеқин уруқ-туғқанлири болса, бу кишиләр арқилиқ уларниң һәр хил мәқсәт вә сәвәбләр билән чәтәлләргә чиқип кәткән пәрзәнтлири вә уруқ-туғқанлириниң учури вә дөләт ичидә қалған туралғу җайиниң нөвәттики игидарчилиқи, чәтәлгә чиқип кәткүчиниң банка һесабати, илгирики идариси яки иш орни билән болған иқтисадий бағлиниши қатарлиқ һалқилиқ мәсилиләрни тәпсилий ениқлаш.

3. Чәтәлләргә чиқип кәткәнләр билән уларниң ата-ана уруқ-туғқанлири арқилиқ алақә орнитип, улардин мәлум муддәт ичидә қайтип келип тегишлик рәсмийәтләрни өтәшни тәләп қилиш.

4. Әгәр оқуш вә башқа сәвәбләр түпәйлидин уларниң қайтип келиш имканийити болмиса яки бу кишиләр қайтип келишни рәт қилған әһвалда уларға қарита мәзкур һөҗҗәттә тилға елинған бәлгилимә-чариләр бойичә тәдбир көрүш вә ваһаказалар.

Һөҗҗәттики кәткән җайи ениқ болмиғанлар тоғрисидики 3-бәлгилимидә мундақ дейилгән: “нопуси үрүмчидә болсиму, 3 айғичә алақә орнитиш мумкин болмиғанлар яки немә иш билән шуғуллиниватқанлиқи ениқ болмиғанларни аһалә башқармисидикиләр билән сақчилар өз-ара һәмкарлишип ениқлаш түзүмини йолға қоюп, бу хилдики кишиләрниң илгирики хизмәт орни вә башқа шәхсий кимликигә даир әһвалларни уларниң қолум-қошнилири яки илгири бу аилә кишилири билән алақидә болғучилардин сүрүштүрүш йоли арқилиқ ениқ хатириләп архип турғузулиду.”

Мәзкур һөҗҗәттә йәнә сиртқа чиқип кәткән кишиләр топи ичидики сиясий җәһәттин сәзгүр дәп бекитилгәнләргә қарита уларниң дөләт ичидики иқтисадий әһвали, дөләт сиртидики алақә даириси қатарлиқларни әтраплиқ тәкшүрүп тизимлаш вә мунасивәтлик тәдбирләрни қоллиниш қатарлиқлар тәләп қилинған.

Радийомиз игилигән әһваллардин мәзкур һөҗҗәттә тилға елинған юқириқи бәлгилимиләр әмәлийәттә хели илгирила иҗра қилинип келиниватқан бәлгилимә вә чариләр икәнлики мәлум болған иди.

Икки йил илгири юртидин айрилип, нөвәттә түркийәдә йәрләшкән абдурахман әпәнди илгири қәшқәрдә тиҗарәт қилип бейиған уйғур содигәр икән. Абдурахман һәсәнниң билдүрүшичә, у түркийәгә чиқиштин илгири ана юрти қәшқәрдә нәччә милйон йүәнлик шәхси туралғуси, 60 модин артуқ терилғу йери, өзи мәбләғ селип ачқан 60 оқуғучидин тәркиб тапқан өсмүрләр путбол мәктипи вә шәхси сода ширкити бар икән.

Униң билдүрүшичә, у тонушлиридин юртида қалған барлиқ шәхси мүлүклириниң һөкүмәт даирилири тәрипидин тоңлитип қоюлғанлиқи яки мусадирә қилинғанлиқи тоғрулуқ бәзи учурларни алған. Әмма қәшқәрдики йәрлик һөкүмәт даирилиридин униң мал-мүлкиниң қандақ бир тәрәп қилинғанлиқи һәққидә ениқ бир учур кәлмигән.

Нөвәттә америкида яшаватқан таһир имин әпәнди илгири өз тиришчанлиқи билән үрүмчидә ширкәт ечип игилик тиклигән вә тонулған уйғур яшлиридин бири.

Таһир әпәндиниң билдүрүшичә, у вәтәндин айрилғандин кейин үрүмчидики хитай сақчилири униң үрүмчидә қалған аяли вә қизиға бесим ишлитиш, қорқутуш қатарлиқ һәр хил васитиләрни қоллинип, уни аяли билән аҗришип кетишкә мәҗбур қилған.

Даириләр йәнә униңға иқтисадий җәһәттин аввал тәһдит селиш, кейин өч елиш усулини қолланған. 2017-Йилниң бешида үрүмчидики у мәбләғ салған вә өзи қануний вәкил болған “шинҗаң 30 оғул сода-мәбләғ селиш ширкити” билән “шинҗаң дора чәклик ширкити” намлиқ икки ширкәттики барлиқ хадимларни тутқун қилған.

Таһир имин әпәнди йәнә хитай сақчилириниң өзигә қилған көп қетимлиқ телефон тәһдитлирини тилға елип, гәрчә һазирқи шараитта өзи мәбләғ салған бу ширкәтләрниң нөвәттики иқтисадий әһвали тоғрулуқ ениқ учур елиш имканийити болмисиму, әмма хитай даирилириниң бу икки ширкәтни печәтлигән болуши, ширкәтниң банка һесабатини тоңлитип қойған болуши яки ширкәтни пүтүнләй мусадирә қилған болуши мумкинликини билдүрди.

Биз мәзкур һөҗҗәттики бәлгилимиләрниң әмәлий иҗра қилиниш әһвали вә бу икки шаһит тәминлигән әһваллар һәққидә уйғур дияридики мунасивәтлик һөкүмәт органлиридин әһвал игиләшкә тириштуқ. Һалбуки, үрүмчидики сақчи орунлири вә аһалиләр комитетлириға урған телефонлиримиз уланмиди, бәзи телефонлар уланған болсиму, әмма җавабсиз қалди.

Нөвәттә хитай һөкүмитиниң чәтәлләрдә яшаватқан нурғунлиған уйғурларға уларниң юртлирида қалған ата-аниси, қериндашлири, җорилири вә башқа уруқ-туғқанлирини гөрүгә елиш арқилиқ тәһдит селиватқанлиқи хәлқара таратқуларда көпләп ашкариланмақта. Бу әһваллар нөвәттә дуня уйғур қурултийи, хәлқарадики кишилик һоқуқ тәшкилатлири вә ғәрб демократик дөләтлириниң тәнқидлиригә дуч кәлмәктә.