Jang chünshyenning “Pilanliq tughutta barawerlik” teshebbusi tenqidke uchridi
2014.08.07
Uyghur élidiki partkom sékrétari jang chünshyenning 28-iyul yeken weqesidin kéyin élan qilghan jenubiy Uyghur rayonidiki herqaysi milletler arisida “Pilanliq tughutta barawerlik” ni yolgha qoyush heqqidiki teshebbusi xelq'ara metbu'atlarning diqqitini qozghidi.
Bu heqte pikir bayan qilghan Uyghur pa'aliyetchiliri we siyasiy analizchilar jang chünshyenning bu teshebbusi “Otning üstige yagh chachqandek weziyetni shekillendürüp, Uyghurlarning téximu köp qarshiliq heriketlirige seweb bolidighanliqi” ni otturigha qoydi.
2009-Yildiki 5-iyul weqesidin kéyin, xitay merkizi hökümiti Uyghur éligha partkom sékrétari qilip teyinligen jang chünshyen 28-iyul yeken weqesidin kéyin élan qilghan maqaliside, jenubiy Uyghur rayonidiki namratliqni rayon weziyitining muqimsizliqidiki asasiy seweblerning biri, nuqtiliq hel qilinidighan mesile dégen. Jang chünshyen yene jenubiy Uyghur rayonida namratliqni tügitishte, “Rayonda xizmet pursetlirini köpeytip,dawalash sughurtisini omumlashturush we jenubiy Uyghur rayonidiki herqaysi milletler arisida ‛pilanliq tughutta barawerlik‚ ni yolgha qoyush” ni teshebbus qilghan.
Uyghur aptonom rayonining partkom sékrétari jang chünshyen xitayda chiqidighan“Emeliyet” zhurnilining 31-iyuldiki sanida élan qilghan “Shinjangning ijtima'iy muqimliqini saqlashtiki yéngi teshebbuslar” namliq maqaliside, Uyghur rayonida muqim tereqqiyat weziyitige kapaletlik qilishtiki teshebbuslirini otturigha qoyghan. Jang chünshyen maqaliside jenubiy Uyghur élida barghanche köpiyiwatqan qarshiliq heriketlirining sewebi heqqide toxtilip,“Jenubiy Uyghur rayonidiki namratlar pütün Uyghur aptonom rayonidiki namratlar nisbitining 85%ni teshkil qilidu. Namratliq rayondiki muqimsizliq amillirining biri” dégen. U maqaliside yene, “Jenubiy Uyghur rayonining iqtisadini yuqiri kötürüp, rayonda muqim ijtima'iy weziyet berpa qilishta, igilikni tereqqiy qildurup ishqa orunlishish pursitini köpeytish؛ ma'arip-sehiye tarmaqlirini küchlendürüp, puqralarning saghlamliq sughurtisini kapaletke ige qilish؛ shuning bilen bille, rayonda hemme milletke barawer bolghan pilanliq tughut siyasitini yolgha qoyup, muqim tughush sewiyisini kapaletlendürüsh kérek” dégen.
Uyghurlarning qarshiliq heriketliri barghanche köpiyiwatqan, bolupmu 28-iyul “Yeken weqesi” yüz bérip nechche kündin kéyinla, Uyghur aptonom rayonining partkom sékrétari jang chünshyenning “Pilanliq tughutta barawerlik teshebbusi”ni ashkara otturigha qoyushi Uyghur pa'aliyetchiliri we siyasiy analizchilarning tenqidige uchridi.
Dunya Uyghur qurultiyi bayanatchisi dilshat rishit ependi we amérikidiki siyasiy analizchi élshat hesen ependiler radi'omiz ziyaritini qobul qilip, jang chünshyenning Uyghur rayonida “Pilanliq tughutta hemme millet barawer bolush” siyasitini tenqidlidi. Ular “Jang chünshyenning Uyghurlargha qarita pilanliq tughut siyasitini kücheytishni ashkara teshebbus qilishtiki meqsiti rayondiki Uyghurlar nopusini azaytishni ashkara teshebbus qilishtin ibaret” dep eyiblidi.
Dunya Uyghur qurultiyi bayanatchisi dilshat rishit nöwette Uyghurlarning barghanche köpiyiwatqan qarshiliq heriketlirining sewebliridin biri, Uyghurlargha qaritilghan pilanliq tughut siyasiti ikenlikini tekitlep, jang chünshyenning bu teshebbusi sherqiy türkistanda téximu köp qarshiliq heriketlirige seweb bolidighanliqini tekitlep, xitay hökümiti wekili bolghan jang chünshyenning nöwette Uyghurlargha qarita siyasetni yumshitishning ornigha weziyetni téximu qatmallashturidighan siyasetni teshebbus qiliwatqanliqini eyiblidi.
Uzundin buyan Uyghur weziyitini közitip kéliwatqan siyasiy analizchi élshat hesen ependi öz qarishini otturigha qoyup, jang chünshyen otturigha qoyghan teshebbusning, emeliyette uzundin buyan Uyghurlargha qarita yolgha qoyulup kéliwatqanliqini, emma jang chünshyenning öz maqaliside pilanliq tughut siyasitini yenimu kücheytishni ashkara teshebbus qilishi Uyghur rayoni weziyitini téximu keskinleshtürüwétishi mumkinlikini bildürdi.
Jang chünshyen, 2009-yili ürümchide yüz bergen 5-iyul ürümchi weqesidin kéyin, xitay merkizi hökümiti Uyghurlarni qattiq basturush bilen tonulghan Uyghur aptonom rayonining sabiq partkom sékrétari wang léchüenni yötkep kétip, uning ornigha teyinligen emeldar. Eyni chaghda xelq'ara metbu'atlarda jang chünshyenning Uyghur aptonom rayonida nisbeten yumshaq siyaset yürgüzüshi mumkinliki heqqide mulahizilermu élan qilin'ghan. Emma 2010-yildin bashlap, xitay merkizi hökümiti “Shinjanggha yardem” namida, Uyghur rayonidiki bayliq menbelirini 19 xitay ölke, sheherlirining échishigha bölüp bérip, rayonda yéngi xitay köchmenlirini köpeytip, yerlik Uyghurlarni tereqqiyatning sirtida qaldurup, Uyghurlarning en'eniwi medeniyiti, tili we diniy étiqadi qatarliqlargha qaratqan cheklimilerni kücheytip, Uyghurlarning qarshiliq heriketlirining köpiyishige seweb boldi. Jang chünshyen partkom sékrétari qilip teyinlen'gen bu bu birqanche yildin buyan, bolupmu bultur yil axiridin bashlap, Uyghur élida xitay hökümiti arzu qilghan tinch-muqim weziyetning ornigha, Uyghurlarning qarshiliq heriketlirining yenimu köpiyishi we bu xil qarshiliq heriketlirining xitay ölke, sheherlirige qeder kéngiyip, pütkül xitayda weziyet jiddiyliship, xitay puqralirida “Térror wehimisi kücheygen weziyet” ning shekillinishi, xelq'ara metbu'atlarning yéqindin buyanqi asasliq témilirining birige aylanmaqta.