Da'iriler guma nahiyeside “Qanunsiz buyumlar”ni axturush herikiti élip barghan

Uyghur rayonidiki yerlik saqchi da'iriler ötken hepte ündidarda élan qilghan, “3 Qanunsiz, bir buyum” ni derhal tapshurush toghrisidiki uqturush. 2017-Yili mart.

Xitay j x da'irilirining xotende chiqarghan “3 Qanunsiz, bir buyum”ni tapshurush heqqidiki uqturushining süriki 1‏-aprél toshti. Da'iriler bu yil 3‏-ayning bashlirida élan qilghan uqturushida, 1‏-aprélgha qeder “3 Qanunsiz, bir buyum” bolsa, alaqidar orunlargha tapshurmighan puqralarning térrorluq, jinayi ishlar we amanliq bashqurush qanunlirigha asasen jazalinidighanliqini élan qilghan idi.

Chet'eldiki Uyghur ijtima'iy taratqulirining xewer qilishiche, da'iriler 30‏-mart, “3 Qanunsiz, bir buyum”ning süriki toshidighan harpa küni xotenning guma nahiyeside öymu-öy axturush élip bérip, yighiwalghan “Qanunsiz diniy kitab”, diniy kiyim-kéchek we bashqa “Qanunsiz buyumlar”ni yéza meydanlirigha toplap köydüriwetken.

Yerlik da'iriler düshenbe küni radiyomizgha yighiwélin'ghan “Buyumlar”ning qandaq bir terep qilin'ghanliqi heqqide chüshenche bérishni ret qilghan bolsimu, biraq bu nahiyede “Qanunsiz buyumlar”ni axturush herikiti élip bériliwatqanliqini delillidi.

Guma nahiyesining bir kechlik nöwetchi saqchi xadimi mundaq dédi: “Emdi, bu cheklen'gen qanunsiz buyumni saqlash, dégen qanun'gha xilap emdi. Buni tapshuruwetsingiz, meyli qaysi meqset, qaysi muddi'ada saqlighan bolung buni, tapshuruwetsingiz mesile sürüshte qilinmaydu. Emma lékin, biz bérip tépiwalsaq, mesile sürüshte qilinidu uninggha. Lékin héli hemmu qandaq bolar, déyish emes, héli hemmu kélip mesilini tapshursa bolidu.

Muxbir: pütün yerni tekshürüwatamsiler hazir, a'ililerge kirip?

Nöwetchi saqchi: way pütün yerdighu. Pütün guma nahiyeside uqturush barghu, hazir. He'e, ashundaq boluwatidu. Emdi a'ile ijarisi qilghach, öylerni bir qatar tekshürüp méngiwatidu.

Lékin guma nahiyesidiki yene bir mes'ul saqchi xadimi a'ililerge qoralliq basturup kirip axturush élip bériwatqanliqini ret qildi. Uning ilgiri sürüshiche, saqchi, diniy bashqurush komitéti we kent birleshme xizmet guruppisi a'ililerge kirip, “Qanunsiz diniy kitab we buyumlar” ni yighiwalmaqtiken.

Saqchi bashliqi: bu bizningki ashu jinayetning xaraktérige qarap néme qilidighan gep. Mesilen, qanunsiz maddiy buyumlarni yighiwalsaq, buningdin kéyin saqlimasliqqa, özidiki mesilini tapshurdi, dep terbiye bérip, shu boyiche kechürüm qilsaq bolidu.

Muxbir: biraq, öymu -öy kirip axturuwétipsiler, qanunsiz buyum saqlidingmu-saqlimidungmu, néme bar‏-néme yoq öyüngde dep. Bu bek heddidin ashuruwetkenlik emesma?

Saqchi bashliqi: menche heddidin ashqanliq emes. Öyge kiridighanlar mesilen, xizmet guruppisimu höddige alghan a'ililerni tekshürüp, söhbetliship kétip baridu. Meschit bashqurush komitéti deymiz kentlerdiki, kent komitéti saqchilar bilen hemmimiz tekshürüp, hazir muqimliq saqlash, ebediy eminlik bolghandin kéyin ashundaq qiliwatimiz.

Muxbir: ashundaq qilsanglar öyide bar nersini bergenler chiqtimu, mesilen, diniy kitab, jilbap, hijap we shuninggha oxshash nersilerni?

Saqchi bashliqi: bergenler bar. Mushundaq, mushundaq kitablar barti, bizde, bir körüp béremsiler, biz uqalmay yürgen. Qanunsiz kitablar barmiken-yoqmiken, dep öyidiki kitablarni élip chiqip bergenler boldi. Ularning ichidiki mesilen, neshri éniq emes qanunsiz kitablarni, bizge hökümet tarqitip bergen cheklen'gen kitablarni, shu kitablarni éliwalduq. Qanunluq bolghan kitablargha biz 'tekshürüldi' dégen tamgha bar, bixeter bolsun, dep shuni bésip berduq. Kitabxanida kitab sétiwalsa tamgha bésip béridighu, shuninggha oxshash. Qanunsizlirini tizimlap palanidin munchilik qanunsiz kitab yighiwélindi. “Siz mundaq kitablarni oqusingiz bolmaydu, mawu kitablarni oqung” dep terbiye bérip, shundaq kétip barimiz.

Muxbir: u, silerde qandaq kitablar qanunluq, qandaq kitablar qanunsiz bolidu?

Saqchi bashliqi: bizning mawu meschit bashqurush komitéti bilen din birliksep ishxanisidin tarqitip bergen 156 xil kitabning sani bar bésilghan. Burunmu hökümet teripidin mesilen, 90‏-yili, 80-yili neshr qilip tartilghan kitablar bar. Arisida bezi gep sözler qisturulup qalghan kitablar bar. Yene bezi neshri bar‏-neshri yoq, dégendek kitablar, yene bezi kitablar bar qanunsiz basqan, ashundaq kitablar deymiz. Yene burun yaymichilar satqanliri bar, shularnimu yighiwalduq. Bezenler öydin élip berdi, bezenler kent komitétigha ekélip berdi.

Muxbir: bu 156 xil kitabni nahiyelik islam jem'iyiti chiqirip berdimu, qanunsiz dep?

Saqchi bashliqi: yaq, bu qanunluq dep chiqirip bergini. Mawu héliqi diniy kitablarning ichidiki mesilen, qur'ani kerim, bir néme lughet, shérin bulaq bularni deymiz. Asasen mawu diniy kitablarning 156 xil türi qanunluq, buning sirtidiki kitablar qanunsiz, dep tarqitip bergen bir matériyal bar.

Biraq xitay da'irilirining “3 Qanunsiz, bir buyum”ni tapshurush heqqidiki uqturushi ilgiri kishilik hoquq pa'aliyetchilirining we bezi xitay öktichilirining tenqidige uchrighan. Amérikida turushluq ataqliq xitay öktichi wéy jingshing bu uqturushni “Kishilerning shexsi turmushigha qilin'ghan mudaxile” dep tenqidligen idi.

Xitayning xotendiki bingtüenige qarashliq melum polkining bir xitay puqrasi düshenbe küni muxbirimizgha söhbet élan qilip, Uyghurlarning qarshiliqini xitayning siyasiti peyda qiliwatqanliqini bildürdi. Uning ilgiri sürüshiche, xitayning muqimliq tedbiri Uyghurlarning turmush tertipini qalaymiqanlashturuwetken.

U mundaq deydu: “Sen ularning turmush tertipini qalaymiqanlashturuwetting. Men Uyghurlar heqqide bir misal élip bérey, ular her düshenbe kentke bérip yighin'gha qatnishidu. Shenbe küni yighin achidu. Her 3 künde, her ikki künde bir yighin'gha qatnishidu. Biz héchqandaq bir kontrol bolmisun, démeymiz. Emma kontrolning bir chéki bolidu. Sen uning hemme nersisige arilishiwalsang, Uyghurlarmu turmush kechürüshi kérekqu! ular dölet, kompartiyening yölesh siyasitini ret qilmidighu. Re'is shi jinping dédighu, ottura we chong kölemlik déhqanchiliqni qollash kérek, dep. Uyghurlar shi jinpingning bu sözlirini qollaydu. Biraq töwendikilerning ish béjirishi oxshimaywatidu. Meyli xitay bolsun, meyli Uyghur bolsun, eger sen ularning turmushini parakende qilsang, mesilen, bir a'ilini alayli, a'ilining bashliqigha her küni mundaq qil, undaq qil, dep uning közige kiriwalsang, sen uning kündilik turmush tertipige tesir qilisen. Umu buni qobul qilalmaydu. Shuning bilen u xa'ishigha muxalip bezi ishlarni qilip qoyidu.”

Da'irilerning bu yil 3‏-ayda élan qilghan “3 Qanunsiz, bir buyum” heqqidiki uqturushida, “Qanunsiz diniy neshriyat, qanunsiz din tarqitish, qanunsiz diniy pa'aliyet” ni öz ichige alghan “3 Qanunsiz” ni, günggürt, amunéy nétrat, oriya qatarliq yéza igilik dorilirini, patildaq, serengge, gaz tungi qatarliq eshyalarni, pichaq, keke, qingraq, qilich, tizgineklik eswablarni, ay yultuz, halal-haram belgisi chüshürülgen gilem, kaléndar, chine-qacha qatarliq buyumlarni, niqabliq kiyim-kécheklerni öz ichige alghan atalmish “Diniy esebiylik” tüsidiki “Bir buyum”ni tapshurush telep qilin'ghan idi.