Zamandashlirining neziridiki “Töhpikar nemunichi” qurban niyaz

Uyghur nopusi mutleq üstünlükni igileydighan uchturpan nahiyesining imamlirim yézisida shexsiy xirajiti bilen “Dölet tili mektipi” achqan qurban niyaz mushu seweblik Uyghurlar diyaridiki kishilerge azdur-köptur tonushluq ikenliki melum. Emma “Qurban niyaz” dégen bu isim 2018-yili 18-dékabirdin bashlap birdinla partlash xaraktérde teshwiq qilinishqa bashlidi. Xitay kompartiyesi merkiziy komitéti teshkilligen “Islahat we échiwétishning qiriq yilliq musapisige körünerlik töhpe qoshqan 100 nemunichi” ni tallashning axirqi netijisi shu küni élan qilin'ghan bolup, xitayning iqtisadiy qurulush, tebi'iy pen, medeniyet-sen'et saheliridiki ma yün, yawming, lang ping qatarliq bir türküm serxillar qatarida Uyghurlargha wekil bolup tallan'ghan birdin-bir kishi qurban niyaz idi. Uyghurlarning tebi'iy pen yaki ijtima'iy pen saheliridiki minglighan serxilliri yighiwélish lagérlirigha qamiliwatqanda yillardin buyan Uyghur ösmürliri arisida xitay tilini omumlashturushqa küch chiqirip kelgen bir kishining 11 milyon Uyghurning yégane wekili bolup “Memliketlik töhpikar nemunichi” bolup bahalinishi her sahe kishilirining diqqitini qozghidi.

Gérmaniyediki aktip Uyghur pa'aliyetchilerdin perhat yorungqash ependi mezkur “Töhpikar nemunichi” qurban niyazning aliy mektep mezgilidiki sawaqdashlirining biri. U bu heqtiki ehwallarni eslep 1982-yili özining tunji qétim qurban niyazni körgenlikini, uning shu waqitlardiki Uyghur oqughuchilar arisida layghezellik we oqushta eng nachar bolush bilen dangq chiqarghanliqini alahide tekitlidi.

Qurban niyazning aliy mekteptiki bir sinip sawaqdashliridin élyar ömer ependi hazir gérmaniyede yashimaqta. U bu heqtiki ziyaritimizni qobul qilghanda eyni waqitta qurban niyazning aliy mektepke qobul qilish ölchemliri xélila ching bolghan yillarda qandaq bolup aliy mektepke ötüp qalghanliqini chüshinelmigenlikini alahide tilgha alidu.

Perhat yorungqash ependi özining chet'eldiki waqitlirida qurban niyazning “Dölet tili mektipi” achqanliqini hemde Uyghur ösmürlirini kongzining heykilige choqundurup yürgenlikini anglap yaqisini tutqanliqini étidu. Shuningdek 1985-yilidiki Uyghur oqughuchilarning naraziliq namayishigha qatnashqan qurban niyazning eyni waqitta peqet bir qiziqchiliq üchün namayishqa chiqqan bolushi mumkinlikini, emdilikte uning bu xil millet menpe'etige xiyanet qilishtek xaraktérge ige bolup qélishini uningda emeliyette héchqachan milliy ghurur tuyghusining bolmighanliqining netijisi, dep qaraydighanliqini bildürdi.

Élyar ömer ependining bildürüshiche, 1985-yilidiki weziyette aliy mektepni püttürgen oqughuchilarning xizmet teqsimati omumen nahayiti yaxshi bolghan. Sinipidiki oghul oqughuchilargha sorun teyyarlap haraq ichishni ögetkinidin bashqa este qalghudek birer ishi yoq qurban niyazning shu waqitta aqsu wilayitige teqsim qilinishini melum jehettin alghanda artuq ketken, déyishkimu bolidiken.

Xitay hökümitining ezeldin kéliwatqan hökümranliq usulliri heqqide söz qilghan perhat yorungqash ependi xitaylarning herqachan “Özining göshini özining yéghida qorush” taktikisini qollinidighanliqini, qurban niyazningmu del mushu meqsette ishlitiliwatqanliqini alahide tekitlidi.

Élyar ömer ependi bu heqte oylinip kéliwatqan yene bir mesile xitay hakimiyitining hazirqi sistémisida xizmet qiliwatqan Uyghur kadirlarni qandaq chüshinish mesilisidur. Uning qarishiche, mustemlike tüzümi astida xitay hakimiyitige ma'ash arqiliq baghlinip qalghan Uyghur kadirlargha qurban niyazdek aktipliq bilen “Xizmet körsetmeymu” qolidin kelgen cheklik da'iride öz xelqi üchün xizmet qilghili bolidu. Nöwette lagérlargha qamalghan Uyghur kadirlarning bir qismi del ene shundaq kishiler iken.

Melum bolushiche, nöwette qurban niyazning ish-izliri keng teshwiq qilinish bilen birge, xitay hökümiti zor meblegh ajritip qurban niyazning “Milletler ittipaqi” xizmitige qoshqan töhpisini asasiy téma qilghan “Örkeshlewatqan toshqan deryasi” namliq hékaye filim ishlimekte iken.