Da'irilerning ramizan mezgilide kompartiye bayrimini xatirilesh pa'aliyetliri eyibleshke uchridi

Xitayning hökümet xewerliri we radi'omiz igiligen ehwallardin ashkarilinishiche, Uyghur aptonom rayonidiki herqaysy yerlik hökümet da'iriliri ötken heptidin bashlap, bu yil 1-iyul yétip kélish aldida turghan xitay kompartiyisi qurulghanliqining 95yilliqini xatirilesh pa'aliyetlirini bashliwetken. Melum bolushiche, da'iriler musulmanlarning muqeddes éyi ramizan mezgilide hökümet idare-organliridiki kadirlar hetta yéza, kentlerdiki déhqanlarni teshkillep, atalmish kompartiyining tughulghan künini xatirilesh qizil naxsha éytish pa'aliyiti, ipade bildürüsh qesemyad yighini, partiye nizamnamisini öginish qatarliq siyasiy pa'aliyetlerni köpeytken. Da'irilerning ramizan mezgilide élip bériwatqan bu xil pa'aliyetliri chet'ellerdiki weziyet analizchiliri we Uyghur siyasiy pa'aliyetchiliri teripidin, “Uyghurlargha qarita ménge yuyush xaraktérlik siyasiy idé'ologiye teshwiqatini kücheytish, Uyghurlarning ramizan mezgilidiki roza tutushtek diniy étiqad pa'aliyetlirige tosqunluq qilish qilmishidur” dep tenqidlendi.

Yéqinqi yillardin buyan da'iriler Uyghur diyarida xitay kommunist partiyisi hökümitini we xitay dölitini medhiyileydighan qizil naxsha éytish qatarliq hel xil teshwiqat pa'aliyetlirini barghanche köpeytti. Uyghur élidin igiligen ehwallardin melum bolushiche, da'iriler bu yil ramizan mezgilige toghra kelgen 1-iyuldiki xitay kompartiyisining 95 yilliqini xatirilesh namida, idare-organlarda kompartiye ezaliri we hökümet kadirlirini yighiwélip “Partiye nizamnamisini öginish”, özining xizmet istili heqqide ipade bildürüsh, ishchi-xizmetchiler hetta yézilardiki déhqan yashlirini teshkillep qizil naxsha éytish pa'aliyetlirini bashliwetken.

Uyghur élining melum yézisidin ziyaritimizni qobul qilghan bir xanim, ularning yézisida “Bir aydin buyan yéza yashlirining kent ishxanilirigha yighiwélinip, atalmish ‛inqilabiy qizil naxshilar‚ni meshiq qilishqa orunlashturulghanliqini, bu heptidin bashlap nahiye boyiche qizil naxsha éytish musabiqiliri élip bériliwatqanliqini bildürdi.

Xitayning hökümet taratquliridimu Uyghur aptonom rayonidiki herqaysi wilayet, nahiyilerde 1-iyul partiye bayrimi yétip kélish harpisida qizil teshwiqat pa'aliyetliri kücheytilip, “Diniy radikalliqqa, bölgünchilikke qarshi turush”, “Kompartiye hakimiyitini himaye qilish, milletler ittipaqliqini we junggoning birlikini qoghdash” teshwiqat terbiyisi élip bériliwatqanliqi, 7-ayning 1-küni qizil naxsha éytish musabiqiliri uyushturuluwatqanliqi xewer qilindi.

Xitayning shinjang xewerler torining 27-iyundiki sanida “Xoten nahiyiside 1-iyul partiye bayrimini tebriklesh üchün her xil shekildiki pa'aliyetler uyushturuldi”, “Jimisar nahiyisi qizil naxsha éytip kompartiye bayrimini kütüwaldi”, “Xotende dem élishqa chiqqan partiye ezaliri partiye nizamnamisini öginish kursigha qatnashti”, “Toqsunda partiye ezaliri yerlik xelqni yoqlap, partiye siyasitini teshwiq qildi” dégendek mawzular qoyulghan maqaliler bésilip, Uyghur aptonom rayonigha qarashliq herqaysi wilayet, sheher, nahiyilerde kompartiyining qizil teshwiqati élip bériliwatqanliqi xewer qilindi.

Xitay hökümet taratqulirida bu xil pa'aliyetlerni partiyining méhri-shepqitini hés qilish dégendek ibariler bilen teriplewatqan bolsimu, emma Uyghur élidin igiligen ehwallarda Uyghurlarning bu xil qizil teshwiqat pa'aliyetlirige qarita perwasizliq, bizarliq tuyghusini ipadilewatqanliqi melum boldi.

Yamghur we kelkün apiti dawamlishiwatqan ili rayonidin ziyaritimizni qobul qilghan bir xanim, ghuljida yüz bergen éghir apet sewebidin mezkur yézida bu yil bulturqidek “Qizil naxsha éytish” pa'aliyetliri orunlashturulmighanliqini bildürüp,“Yéza kadirliri hazir yüz bergen ziyanlarni éniqlash we tizimlash bilen aldirash, bu yil undaq pa'aliyetler bolmidi, bizmu aram élip qalduq” dédi.

Chet'ellerdiki siyasiy weziyet analizchiliri we Uyghur pa'aliyetchiliri bolsa, da'irilerning Uyghurlargha qaratqan bu xil “Siyasiy teshwiqat” pa'aliyetlirining xitay hökümiti arzu qilghan “Uyghurlarni özige xas milliy en'ene we diniy étiqadtin yiraqlashturush, Uyghurlargha kommunistik siyasiy teshwiqat idiyisini singdürüsh”, “Xitay dölitining birlikini qobul qildurush” tek siyasiy meqsetke yételmeyla qalmastin, belki Uyghurlardiki bizarliq we naraziliq keypiyatini téximu kücheytidighanliqini bildürmekte.

Chet'ellerdiki Uyghur pa'aliyetchiliridin amérika Uyghur birlikining re'isi élshat hesen ependi öz qarishini otturigha qoyup, “Qizil naxsha éytish” pütün xitayda omumlishiwatqan keypiyat bolup,“Xitay kompartiyisining obrazini yaxshilash teshwiqati”, “Ménge yuyush herikiti” dep teripliniwatqan bolsimu, emma da'irilerning bu xil “Qizil teshwiqat pa'aliyiti” ni muqeddes ramizan éyida élip bérishida téximu köp siyasiy meqsetliri barliqini bildürdi.

Xitay ölkiliridiki nahiye we yézilarda puqralar jiddiy we köp ishlep pul tépip béyishning koyida yürüwatqan, yerlik yéziliq we nahiyelik hökümetler qandaq qilip, öz rayonlirining igilikini tereqqiy qildurush bilen aware boluwatqan bu ay -bu künlerde, Uyghur élining jenubidiki yéza-qishlaqlarda “Qizil naxsha éytish”, “Radikalliqqa qarshi turush” pa'aliyetlirining yéngi dolqun'gha kötürülüshi, xitay weziyiti analizchiliri we pa'aliyetchiliriningmu diqqitini tartti.

Amérikidiki xitay démokratliridin “Puqralar küchi teshkilati”ning mes'uli yang jyenli ependi öz qarishini otturigha qoyup mundaq dédi: “Xitay hökümet da'iriliri ezeldin puqralarning ammiwi pa'aliyetlirining küchiyishidin ensireydu, islam dinigha étiqad qilidighan Uyghurlarning kolléktip diniy étiqad pa'aliyetliridin téximu ensireydu. Chünki xitay hökümiti Uyghurlarning islam diniy eqidisi küchiyip ketse Uyghurlarda xitay kommunist hakimiyitidin yiraqlishidighan keypiyat janlinip, milliy musteqilliq idiyisining küchiyishidin ensireydu. Shunga da'iriler Uyghurlargha qarita bu xil qizil teshwiqat pa'aliyitini kücheytish arqiliq, Uyghurlar arisida kompartiye teshwiqatini singdürüp, özining "ménge yuyush "meqsitige yétish, Uyghurlardiki diniy étiqad pa'aliyetlirige her xil amal-chariler bilen tosqunluq qilish, bu arqiliq Uyghurlardiki islam diniy eqidisini we Uyghur milletchilikini suslashturushni meqset qilghan” dédi.

Élshat ependi bayanida yene, da'iriler élip bériwatqan “Qizil teshwiqat” herikitining xitay hökümiti arzu qilghan “Ménge yuyush” meqsitige yételmeydighanliqini, eksiche uyghularda xitay kommunist hökümitining bu xil teshwiqatlirigha nisbeten bizarliq tuyghusini kücheytidighanliqini tekitlep, gerche da'iriler Uyghurlargha qarita bu xil “Qizil teshwiqat” siyasitini barghanche kücheytiwatqan bolsimu, emma bu teshwiqatning aqiwiti Uyghurlarning xitay hökümitining siyasetlirige bolghan naraziliqining barghanche küchiyip, qarshiliq heriketlirining köpiyishige shert hazirlaydighanliqini tekitlidi.