Pa'aliyetchiler j x nazaritining xitay saqchilirini ilishqu bilen tughqanchiliqqa orunlashturushi “Neyrengwazliq” dédi

Uyghur aptonom rayonluq j x nazariti bu yil 4‏-ayning axirlirida ürümchide turushluq 77 neper alahide saqchi xadimini yekenning ilishqu bazirigha qarashliq qarabagh kentige ewetip, mezkur kenttiki 77 Uyghur a'ile bilen “Qoshmaq tughqanchiliq” munasiwiti ornitishqa orunlashturghan.

Da'iriler 24‏-aprél qarabagh kentining medeniyet meydanida “Tughqan tépishish” murasimi ötküzüp, qarabagh yézisidiki 77 Uyghur a'ilini yuqiriqi 77 neper xitay alahide saqchisigha tonushturghan.Buninggha oxshash murasim buningdin 8 kün awwal élishquning oybagh kentide ötküzülgen. Oybaghdiki murasimda j x nazaritining 41 neper saqchisi oybagh kentining 41 Uyghur a'ilige “Tughqanchiliq”qa orunlashturulghan.

J x nazaritining alahide saqchi etriti “Ilishqu weqesi”ni basturush herikitige qatnashqan we aktip rol oynighan amanliq teshkilati. Uning 2014‏‏-iyul 28‏-iyul küni yeni ramizanning 1‏-küni yüz bergen bu weqede nurghun Uyghur étip öltürgenliki ilgiri sürülüp kelgen.
Xitay hökümiti weqede ölgenlerning 96 neper, dep élan qilghan bolsimu, biraq beziler az dégende 2000 Uyghurning öltürülgenlikini, yene beziler ölgenlerning 100 din ashidighanliqini ilgiri sürüp kelgen.

2016‏-Yili 10‏-ayda Uyghur aptonom rayonluq partkom sékrétari chén chüen'go “Qoshmaq tughqanchiliq”siyasitini otturigha qoyghanda ilishqu baziri j x nazaritining “Qoshmaq tughqan” tépishturushtiki nishanliq yézisi qilip békitilgen idi.

Ilishqu baziridiki bir yerlik ahale düshenbe küni muxbirimizgha j x nazariti saqchilirining 6‏-kentke chüshkenlikini delilligen bolsimu, biraq bezi nazuk so'allirimizgha jawab bérishni ret qildi.

Ilishqu bazirining yene bir ahalisi j x nazariti saqchilirining yene 12‏-kentke chüshkenlikini bildürüp, lékin bezi so'allarni shulargha sorishimizni tewsiye qildi.

U mundaq deydu: “Yaq,yaq méning tughqinim yoq. J x nazariti 12‏‏-dadüyde bar. 6‏-Dadüyde barliqini uqmaydikenmen”.

Muxbir :“2014-Yili ‛‏28-iyul weqesi‚ bolghan bu kentlerde. Sili qandaq qaraydila buninggha?”

Ahale: “Qollaymiz, qollaymiz. Biraq bu bizge munasiwetsiz gepler, bizge te'elluq bolsa dep bersek bolidu. U ishlarni biz uqmaydikenmiz. Bizning idaride j x nazariti bilen tughqanchiliq ornatqanlar yoq. Mendimu tughqan yoq. Biz kadir bolghandin kéyin bizning özimizning tughqanliri bar, shular bilen bolimiz”.

Muxbir: “Sili qandaq qarayla bu j x nazariti bilen tughqan bolushqa?”

Ahale: “Yaxshi boluwatidu tughqanchiliq, dégen. Burnakün bir tonush keptiken. U tughqan yoqlap keptiken, yaxshi néme qildi. Hemme yighilip shular bilen tamaqta birge boluwatidu, xéli yaxshi boldi, dep inkas qildi”.

Muxbir: “Qaysi da'irilerde boluwatidu, bu tuqqanchiliqlar? mesilen, yitip qopush, 3 waq tamaq, pa'aliyetlerde bille boluwatamdu?”

Ahale: “Undaq ishlarni biz uqmaydikenmiz. Uning ichide ishlimigendin kéyin, uni shu j x nazariti bilen alaqiliship baqsila”.

Muxbir : “2014-Yili 28‛‏-iyul weqesi‚ bolghan ‏élishqugha j x nazaritining bu qétim bu yerge chüshüshi qandaq meqsetler bilen boluwatidu?

Ahale: “Bizning xizmitimiz bu yerde bolghandikin u ishlarni biz taza tepsiliy bilip ketmeydikenmiz”.

Bezi Uyghur pa'aliyetchilirining qarishiche, ilishqu baziri meqsetlik j x nazaritining tughqan tépishtiki nishanliq orni qilip békitilgen. D u q sabiq bash katipi amérikada turushluq Uyghur pa'aliyetchi nurmemet musabay, xitayning j x nazaritini élishqugha orunlashturushidiki heqiqiy meqsiti yerlik xelqini kontrol qilish, dep körsetti.

U mundaq deydu: “Bu uning qattiq qolluq siyasitini yumshaq, yoshurun élip barghan bir xil shekil, dep qaraymen. 4 Yil burun u yerdiki xelqning bir qismini qiriwetti bular. Xitay hökümiti yarkent xelqige yaxshi obraz qaldurmidi. Uni aqlash üchün yaxshichaq bolup xizmet qilip, belkim bezi a'ililerge yardem qilghan bolushi mumkin. Yézining bezi su qurulush, mektep we bashqa qurulushlirigha yardem qilghan bolushi mumkin. Emma uning heqiqiy meqsiti bu rayonlarni téximu qattiq monopol qilishtur. Saqchilar u yerde tughqan tépish emes,ular Uyghurlarni nazaret qilip, ularning néme qiliwatqanliqi, mangghan, turghanlirini közitidu. Ular özi chüshken öy arqiliq pütün bir mehellini közitip turidu”.

Da'iriler “Qoshmaq tughqanchiliq” siyasitining Uyghur rayonida milletler ittipaqliqini kücheytip, muqimliqni qoghdaydighanliqini qeyt qilip kelgen bolsimu, biraq Uyghur pa'aliyetchiler bu siyasetni“Shekilwazliq” dep tenqidlep kelgen.

Nurmemet musabay, Uyghur mesilisining bu xil “Neyrengwazliqlar” bilen hel bolmaydighanliqini bildürüp, xitayning mesilige bir siyasiy chare tépish kéreklikini bildürdi.

U mundaq deydu: “Boluwatqan ishni hel qilish mesilisi u yerge saqchilarni apirip, dostluq qurup, qoshmaq tughqan bolup hel qilish mesilisi emes. Bu yerdiki mesile siyasiy mesile. Xelqning balilirini étip öltürüp, andin anilirigha tughqan bolayli, dése hel bolmaydu. Tughqanchiliq bolup u anisigha menggü igidarchiliqi qilsimu, ittipaqliq bolmaydu. Ittipaqliqning bolush menbesi sherqiy türkistandiki Uyghurlargha siyasetni adil, lilla qilishtur. U zorlap tangghan tughqanchiliqqa Uyghurlar amal yoq, maqul, dep turuwatidu. Bu tughqanchiliq pütünley shekilwazliq. Heqiqiy hel qilimen, dése, Uyghurgha bolghan siyasiti adil bolushi kérek. Eng bolmighanda Uyghurluq kimliki bilen yashash hoquqini bergende azraq dostluqning simwolliri peyda bolidu”.

Ilishqu baziri, Uyghur aptonom rayonluq j x nazaritining “Qoshmaq tughqan” tépishturushtiki nishanliq yézisi. 24-Aprél qarabagh kentide ötküzülgen “Qoshmaq tughqanlar” ning öz ara tépishish murasimida, bayraq chiqirish, dölet marshi oqush, térrorchilargha qarshi qet'iy küresh qilip, milletler ittipaqliqi we muqimliqni qoghdashqa qesem bérish, öz ara sogha teqdim qilish pa'aliyiti ötküzgen.