Yaponiye bash weziri abéning ghelibisi we Uyghur mesilisige bolghan türlük qarashlar

Yaponiye bash weziri shinzo abé qollighuchiliri bilen qol éliship körüshmekte. 2013-Yili iyul, yaponiye.

7-Ayning 21-küni kechte yaponiye döletlik téléwiziye istansisi yaponiye yuqiri palata saylimida yaponiye erkin démokratlar partiyisi bilen yaponiye yéngi ittipaqdash partiyisi hemkarliship birlikte ghelibe qilghanliqini élan qildi.

Metbu'atlarning bildürüshiche, bu qétimqi shinzo abéning partiyisining ghelibe qilishi, alte yildin buyanqi töwen palata bilen yuqiri palatani bashqa partiyilerning kontrol qilishigha xatime bérip erkin démokratlar partiyisi öz aldigha musteqil hakimiyet yürgüzüshni bashlighanliqidin dérek béridiken.

Yaponiye téléwiziye istansilirining ziyaritini qobul qilghan bash wezir abé saylamda özini qollighan barliq qollighuchilirigha rehmitini bildürüsh bilen birge, saylam aldida öz xelqige we xelq'ara jem'iyetke wede qilghan ehdilirini emelge ashurushning peytining yétip kelgenlikini, yaponiye asasiy qanunini özgertish üchün öz hakimiyiti ichide muzakire élip baridighanliqini bildürgen.

Yapon milletchiliri özlirining tor betliride abéning ghelibisidin shadlinish bilen birge, yaponiye tashqi siyasitining küchlinip, xitay, koréye we yaponiye arisida talashta boluwatqan arallar mesililiride yumshaq qolluq tashqi siyasitini özgertip, tizdin küchlen'gen tashqi siyasitining temini xitay we koréyege tétip qoyushni ümid qilidighanliqini bildürüshken.

Bezi metbu'atlarda bildürüshiche, siyasiydin biterep kishiler, siyasiyonlar a'iliside dunyagha kelgen abéning ata-bowilirining idiyisige warisliq qilip qoyushtin ensirigen. Chünki abéning bowisi nobusuké kishi ikkinchi dunya urush mezgilide yaponiye sana'et ministiri, tojo kabinténing ezasi bolghan. Nobusuké kishi 1957-yilidin 1960-yilighiche yaponiye bash wezirlik wezipisini ötigen. U, yaponiyediki kommunistlargha qarshi idiyidiki kishilerning tüp wekili hésablinidiken.

Yaponiyediki xitayning tor betliride “Shinzo abéning ghelibe qilishi, sherqiy türkistan musteqilchilirigha 21-esirde kelgen bir chong amet” dep yézilghan bolsa, xitay milletchiliri “Yaponiye sherqiy türkistanchilargha yéngidin sehne hazirlap béridu. Yaponiye ötken esirde qeshqerde Uyghurlargha qurup bérelmigen sherqiy türkistan jumhuriyitini emdi qurup bérishi mumkin” dep munazire qilishmaqta.

Biz bu munasiwet bilen, bu qétimqi saylam we saylamning Uyghur mesilisige bolghan tesiri toghrisida amérika we yaponiyediki bir qisim kishiler bilen söhbet élip barduq.

Aldi bilen ziyaritimizni qobul qilghan sürgündiki Uyghur rehbiri rabiye qadir xanim bu heqte toxtilip ötti.

Yaponiye kagoshima xelq'ara uniwérsitétining siyasiy iqtisad penliri doktori, proféssor sé'iji ziyaritimizni qobul qilip, abé hökümitining xitaydiki Uyghur qatarliq milletlerning kishilik hoquq mesilisidiki meydani toghrisida toxtilip mundaq dédi:
-Shinzo abéning tashqi siyasitide kishilik hoquq mesilisi asasiy mezmun qilin'ghan. Yaponiye Uyghur, tibet mesilisige elwette köngül bolidu we yardem béridu dep oylaymen. Shundaqla bu mesililerde yaponiye amérika bilen birdek herikette bolidu dep ishinimen.

Ziyaritimizni qobul qilghan yaponiyediki xitay obzorchisi we yazghuchisi shé ping abé hakimiyitining xitaydiki kishilik hoquq mesililirige bolghan tashqi siyasiti toghrisida öz qarashlirini bayan qilip mundaq dédi:
-Meyli hazirqi abé hakimiyiti bolsun we yaki yapon hökümiti bolsun, izchil halda asiyaning démokratiyelishishi we erkinliki üchün asiyadiki kishilik hoquq mesililirige köngül bolup kéliwatidu dep qaraymen. Bolupmu, abé hakimiyitining tashqi siyasitide xitaydiki az sanliq milletlerning kishilik hoquq mesilisige köngül bölüshi gewdilik ipadilen'gen. Abé hakimiyiti xitay kompartiyisining xitaydiki kishilik hoquqni depsende qilishi, az sanliq milletlerni basturush siyasitige elwette köprek köngül bölidu, dep oylaymen.

Ziyaritimizni qobul qilghan yaponiyelik zhurnalist arimoto ka'ori xanim, Uyghur mesilisi toghrisida toxtilip mundaq dédi:
-Bash wezir abéning ghelibe qilishi netijiside, yaponiye hökümitige Uyghur mesiliside bezi ishlarni oyliship körüshi heqqide mexsus teklip sunushimizgha mumkinchilik tughuldi,dep oylaymen. Kishilik hoquq mesiliside qandaq ish-heriket élip bérish elwette tashqi siyasette belgilinidu dep qaraymen.

Yaponiyediki milletchilerge mayil bolghan, sénkaku ariligha bir qanche qétim bérip yapon bayriqini tiklesh pa'aliyitige qatnashqan kino artisi we téléwiziye riyasetchisi katsuragi xanim saylamdin kéyinki yaponiyening teqdiri we Uyghur mesilisi toghrisida özgiche qarashlirini bayan qilip mundaq dédi:
-Yaponiye hökümiti dölet ichidiki türlük mesililerni hel qilish bilen birge, xitayning hazir élip bériliwatqan bezi heriketlirige aktip tedbir qollinishi we Uyghur mesilisini küchlük qollishi kérek dep qaraymen.

Awaz ulinishidin tepsilatini anglang.