Layqa yézisidiki siyasiy toy munazire qozghidi

Bir qanche kün ilgiri, ijtima'iy alaqe tori “Féysibuk” ta 20 jüp Uyghur yashning Opche toy murasimida, xitayning bayriqigha qesem bériwatqanliqidek bir sin körünüshi tarqalghan idi. Mezkur körünüsh nurghun qétim behrilendi we munaziriler qozghimaqta. Éniqlishimizgha qarighanda, xoten nahiye layqa yézisidiki siyasiylashturulghan bu toy murasimi yéza we nahiye da'irilirining “Radikalliqni tügitish, milletler ittipaqliqini ilgiri sürüsh xizmiti” ning bir qismi bolup, toy künimu hetta, xitay déhqanlar kaléndari boyiche xitayning padichi yigit-toqumichi qiz riwayitidiki “Chi shi” künige orunlashturulghan iken.

Kolléktip toy Qilish Uyghurlargha xas adet bolmisimu, emma yéqinqi yillardin buyan xitay hökümitining mexsus orunlashturushi bilen birdin artuq hetta köp bolghanda nechche on jüp yashning opche toy murasimi ötküzidighan körünüshliri xitayning teshwiqat wasitiliride köp uchraydighan hadisige aylanmaqta. Bolupmu xitay hökümitining hazirqidek “Radikalliqni tügitish” siyasiy dolqunida, Uyghurlarni özining turaqlashqan toylishish adetliridin waz kéchip, hökümet da'irilirining orunlashturushi boyiche toy murasimi ötküzüshke orunlashturuwatqanliqi melum.

Chet'ellerdiki Uyghurlar köprek qolliniwatqan féysibuk qatarliq alaqe wasitiliride Uyghurlarning shu xildiki siyasiylashqan bir kolléktip toy murasimining 10 sékuntluq qisqiche filimida bular éniq ipadilendi.

Mezkur sinning menbesi heqqide éniqlashlirimiz dawamida, bu toy murasimining xoten layqa yéziliq hökümet we partiye guruppisi, xoten nahiyilik partkom birliksep qatarliq orunlarning orunlashturushi bilen, 8- ayning 28-küni ötküzülgen 20 jüp yashning kolléktip toy murasimi ikenliki melum boldi. Bu heqtiki xitayche soxu torida süretlik uchurgha qarighanda, bu mezkur yézida “Radikalliqni tügitish xizmiti” bashlan'ghandin buyanqi 2-qétimliq kolléktip toy murasimi iken.

Da'iriler mezkur murasim üchün bir ayche teyyarliq qilghanimish. Layqa yézisidiki 19 jüp Uyghur, yene bir jüp xitay bu kolléktip toy murasimigha orunlashturulghan. Gerche toy qilghanlardin bir jüp xitay bolghandin bashqa hemmisi Uyghurlar bolsimu, süretlerdin bolupmu tarqalghan qesem murasimidin bu toyning pütünley siyasiylashqan shundaqla Uyghur örp- adetlirige yat shekilde élip bérilghanliqi ashkarilandi.

Munasiwetlik xewerde toy kiyimliri bilen qatar tizildurulghan yash Uyghur qiz- yigitlerning bu qesemyad murasimi, kolléktip toy murasimidiki asasliq mezmun bolghan bolsa, yene pénsiyege chiqqan xitay kadirlar sehnide xitayche “Teyji gumpisi” oynap toyni qizitiwetkenlikini yazghan.

Biz xitay hökümitining Uyghurlarni kolléktip halda toy qilishqa orunlashturghandin bashqa murasim özinimu siyasiylashturushtiki meqsetliri heqqide yenimu éniq melumat élish üchün layqa yéziliq hökümet we bashqa munasiwetlik orunlargha téléfon qilghan bolsaqmu, ular ziyaritimizni ret qildi.

Layqa yézisida téléfonimiz ulan'ghan bir déhqan ayal, bu kolléktip toy qilghanlar qoshnisi yaki tughqini bolmisimu, yéziliq hökümetning orunlashturushi boyiche barghanliqini, amma toyning chüshtin kéyin 3 lerdila tarqighanliqini, da'irilerning bashqilarni usul oynatqanliqini éytti. Emma bu ayal yene toyda islam dini boyiche nikah murasimi qilghanliqini körmigenlikini bildürdi.

Toy küni insan hayatidiki eng qutluq muqeddes bir kün. Her xil milletlerning özige layiq turaqlashqan toy en'enisi bolidu, oxshimighan milletlerning toy adetlirimu ularning medeniyiti we dini, örüp aditige qarap mahiyet jehettin perqlinidu.

Halbuki, xitay hökümitining bularni qayrip qoyup, toylashqan yashlarni, hetta pütün milletni arzusi boyiche toy qilishtinmu mehrum qaldurup, toy-tökün, nezir-chiragh ötküzüsh adetlirigiche kontrol qilip, toy murasimlirinimu siyasiy terbiye meydanigha aylanduruwatqanliqi chet'ellerdiki ziyaliylarning tenqidige uchrimaqta. Bu heqte en'gliyedin inkas qayturghan ismini ashkarilashni xalimighan bir doktor aspiranti, öziningmu Uyghur élidin ayrilishtin awwalqi 2, 3 yillar ilgirila, da'irilerning yéza kentlerde bu xil opche toy murasimlarni omumlashturushqa bashlighanliqini bildürdi we diniy radikalliqni yoqitish, milletler ittipaqliqini ilgiri sürüsh bahaniside élip bériwatqan bu xil mejburlash xaraktéridiki toylargha Uyghur xelqining rayi barmisimu, nöwettikidek qattiq bésimda bu xil bimenilik we zulumlargha maslashmay amali yoq ikenlikini ilgiri sürdi.

Uning qarishiche, yene qarimaqqa Uyghurlar buninggha qarshi inkas qayturmighandek körünsimu, buning Uyghurlarning ichidiki naraziliq we öchmenlikni yenimu ashuridu, shundaqla xitay qanche zorlighanséri Uyghurlar bu assimilyatsiyege shunche qarshi turidu we özining milliy we milliy medeniyet kimlikini ewladmu ewlad qoghdashqa tirishidu dep mulahize qildi.