Хитайда қурулған "террорлуққа қарши институт" ниң уйғурларни нишан қилғанлиқи илгири сүрүлди

Хитай һөкүмити 2015 йил 27-декабир "террорлуққа қарши қанун" ни мақуллиғандин кейин, хитайниң ғәрбий шимал сиясий қанун университети 2016-йил 1-январдин башлап мәзкур мәктәптә "террорлуққа қарши институт" тәсис қилинғанлиқини вә оқуғучи қобул қилидиғанлиқини елан қилди. Вәзийәт анализчилири хитайда қурулған террорлуққа қарши институт вә хитайда йолға қоюлған аталмиш террорлуқ қануниниң әмәлийәттә уйғурларни нишан қилғанлиқини билдүрди.

Америка авазиниң 6-январдики санида "хитайда террорлуққа қарши туруш институти қурулди" сәрләвһилик хәвәр анализи елан қилинип, мәзкур институтниң қурулушидики мәқсәт һәққидә мулаһизә берилди.

Мақалидә, хитай һөкүмити тәкитләватқан "террорлуққа қарши туруш һәрикити" ниң хәлқарада елип бериливатқан "террорлуққа қарши туруш һәрикити" дин пүтүнләй пәрқлиқ болған "уйғурларниң хитай һөкүмитигә қарши елип барған зораванлиқ, қаршилиқ һәрикәтлирини террорлуққа қарши туруш намида бастуруш һәрикити" дәп шәрһләнди.

Чәтәлләрдики хитай вәзийәт анализчилиридин "бейҗиң баһари" журнилиниң баш муһәррири ху пиң әпәнди, "хитайниң хәлқара террорлуққа қарши һәрикәттин пайдилинип уйғурларниң хитай һөкүмитигә қарши һәрикәтлирини бастуруп келиватқанлиқи" ни тәкитлигүчиләрниң бири.

У 7-январ күни радиомиз зияритини қобул қилип, хитайда қурулған террорлуққа қарши институти вә хитайда йолға қоюлған аталмиш террорлуқ қануниниң әмәлийәттә уйғурларни нишан қилғанлиқини билдүрди.

Ху пиң әпәнди мундақ деди:"хитайниң террорлуққа қарши институт қурғанлиқи һәққидики хәвәр кишини әндишигә салиду. Чүнки хитайда елип бериливатқан террорлуққа қарши һәрикәт, дунядики башқа дөләтләрниң террорлуққа қарши туруши билән охшимайду. Мениңчә хитайдики аталмиш террорлуққа қарши туруш һәрикитиниң бир алаһидики, бу һәрикәтниң уйғурларни нишан қилғанлиқи."

Чәтәлләрдики хитай вәзийәт анализчилиридин чен покуң әпәндиму хитай даирилири елип бериватқан террорлуққа қарши туруш һәрикитиниң уйғурларни нишан қилғанлиқини тәкитлигүчиләрниң бири.

У бу һәқтики қарашлирини оттуриға қоюп мундақ деди: " хитай һөкүмити елип бериватқан аталмиш ‹террорлуққа қарши туруш' алди билән уйғур хәлқиниң қаршилиқ һәрикәтлирини бастурушқа қаритилған. Чүнки хитай коммунист һөкүмити өзиниң уйғурларниң қаршилиқ һәрикәтлирини бастуруш қилмишни хәлқараға қанунлуқ қилип көрситиш вә қобул қилдуруш үчүн, 2015-йил йил ахирида ‹террорлуққа қарши туруш қануни' ни елан қилди. Хитай һөкүмитиниң уйғурларға қарши елип бериватқан бастуруш һәрикити хәлқарада әйибләшкә учраватқан мушундақ бир пәйттә, коммунистик һөкүмәт барлиқ амал-чариләрни ишқа селип, өзиниң уйғурларға қаратқан шәпқәтсиз бастурушини техиму қолайлаштурмақчи."

Ху пиң әпәндиниң қаришичә, хитай һөкүмитиниң хитайларниң зораванлиқ һәрикәтлири билән уйғурлар тәрипидин елип берилған зораванлиқ һәрикәтлиригә берилгән тәбирлири вә вәқәни бир тәрәп қилиш усули рошән пәрқлиқ.

У булардики пәрқләрни селиштуруп мундақ деди: "мәсилән, сақчиларға һуҗум қилиш вәқәсини алайлуқ, охшаш вәқәни хитайлар садир қилған болса бу ишниң характери ‹шәхсниң наразилиқи', ‹шәхсниң өч елиш һәрикити' дәп бекитилиду, вәқә садир қилған кишини болса ‹әқлий-һоши җайида әмәс' дегәндәк сөзләр билән сүрәтләйду. Мәсилән, шаңхәйдә сақчиханиға һуҗум қилған яң җя вәқәси. Әмма уйғурларниң сақчиларға һуҗум қилиш вәқәлири һәр вақит ‹террорлуқ һуҗум' дәп бекитилди. Адәттики аммиға һуҗум қилиш вәқәлиридики хитайлар пәйда қилған вәқәләр билән уйғурлар пәйда қилған вәқәләргә охшимиған өлчәм қоюлмақта. Хитай өлкилиридиму көплигән аммиви сорунларда кишиләргә һуҗум қилиш вәқәлири, һәтта қурамиға йәтмигән балиларға һуҗум қилиш вәқәлири йүз бериватиду. Мәсилән, икки күн илгири ниңшада йүз бәргән ‹аптобусни көйдүрүш вәқәси' ни даириләр ‹ма юңпиң исимлик кишиниң қурулушни һөддигә елиш тохтамиға болған наразилиқи сәвәбидин йүз бәргән өч елиш һәрикити' дәп бекитти, әмма уйғурлар тәрипидин елип берилған һәрқандақ бир зораванлиқ вәқәсиниң тәбири бирла йәни ‹террорлуқ һәрикити' дәп бекитилип, бастурулди."

Ху пиң әпәнди йәнә ғәрб демократик дөләтлирини террорлуқ вәқәлиригә қош өлчәм қоюш билән әйибләватқан хитай һөкүмитиниң әмәлийәттә өз дөлити ичидә хәлқниң наразилиқи сәвәбидин йүз бәргән зораванлиқ һәрикәтлирини бир тәрәп қилишта икки хил өлчәм қоюватқанлиқини әйибләп мундақ деди: "хитай өлкилиридиму һөкүмәткә қарши һәр хил аммиви наразилиқ вәқәлири йүз берип туриду. Мәсилән, йеридин айрилған деһқанларниң наразилиқи сәвәбидин һөкүмәт әвәткән сақчилар билән деһқанлар арисидики тоқунуш, муһит булғинишиға қарши кәң көләмлик наразилиқ намайиши қатарлиқлар көпинчә һалларда ‹иҗтимаий наразилиқ һәрикити' дәп тәриплиниду, әмма охшаш наразилиқ һәрикити уйғурлар районида йүз бәрсә бундақ вәқәләргиму ‹террорлуқ вәқәси' дегән қалпақ кийдүрүлүп бастурулғанлиқи һәққидә көплигән хәвәрләр бериливатиду. Бу йәрдә әмәлийәттә хитай һөкүмити уйғурларниң қаршилиқ һәрикәтлиригә нисбәтән қораллиқ күч йәни дөләт террори қоллинип бастуруватиду. Шуңа хитай коммунист һөкүмитиниң аталмиш ‹террорлуққа қарши' туруш намида елип бериватқан һәрқандақ һәрикити хәлқарада, болупму ғәрб демократик дөләтлиридә әйибләшкә учримақта."

Чәтәлләрдики уйғур паалийәтчилиридин америкидики сиясий вәзийәт анализчиси илшат әпәндиму зияритимизни қобул қилип, хитай һөкүмити тәшвиқ қиливатқан террорлуққа қарши туруш һәрикитиниң характери вә хитайда қурулған "террорлуққа қарши туруш институти" билән ғәрб демократик дөләтлиридики террорлуқ һәққидә учур топлап тәтқиқат елип баридиған органлар оттурисидики пәрқ һәққидә өз қарашлирини оттуриға қойди.

Буни бесиш арқилиқ, пикриңизни йезиң

• Принт
• Һәмбәһр
• Әвәтиш

Барлиқ пикир - баянларни көрүш.

• Бүгүнки аңлитиш
• Илгирики аңлитишлар