Xitaydiki “Milletler ittipaqliqi” teshwiqatining qurbani - Uyghur keshtichiliki we etleschiliki (1)
2016.07.09

Xitay da'iriliri Uyghurlar diyarida 2016 - yilini “Milletler ittipaqliqi tereqqiyat yili” dep jakarlighandin buyan Uyghur medeniyiti we sen'itining bu xildiki siyasiy teshwiqatning qurbani bolup kétiwatqanliqi melum bolushqa bashlidi. Xitaydiki hökümet taratqulirining yéqinqi melumatlirigha qarighanda nöwette Uyghurlar arisidiki uzaq en'enige ége qol hünerwenchilik türlirining biri bolghan keshtichilikning “Milletler ittipaqliqi” üchün xizmet qilduruluwatqanliqi melum bolmaqta.
Chet'el arxé'ologliri we xitay tewesidiki alimlarning tetqiqat netijiliri Uyghurlar diyaridiki en'eniwi qol hünerwenchilik shekillirining biri bolghan keshtichilikning uzaq tarixqa ége ikenlikini éniq pakitlar bilen körsitidu. Bolupmu bu heqtiki eng janliq arxé'ologiyelik pakitlar j. P. Mallory we wéktor méyr qelimige mensup “Tarimdiki mumyalar” namliq in'glizche eserde nuqtiliq muhakime qilin'ghan bolsa, Uyghur keshtichilikining hazirqi ehwali xitayda neshr qilin'ghan “Uyghur xelq qol hünerwenchilikidiki gül nusxiliri” we “Shinjangdiki az sanliq milletlerning keshtichilik sen'iti heqqide tetqiqat” namliq xitayche eserlerde inchikilik bilen muhakime qilinidu.
Bolupmu kéyinki ikki eserde nuqtiliq qilip, xitayning bashqa ölkiliride bu xildiki xelq arisida mewjut bolup kéliwatqan qol hünerwenchilik maharetlirining zamaniwi sheher turmushigha xas hayat sheklining herqaysi jaylarni qaplishigha egiship tedrijiy yoqilishqa yüzliniwatqanliqi, emma Uyghurlar diyarida bu maharetlerning we ulardiki özgiche sen'et sheklining hazir téximu keng tarqilip, kishilerning hazirqi zaman turmushida kem bolsa bolmaydighan ijtima'iy terkibke aylinip ketkenliki bayan qilinidu. Bu bayanlarning eng yarqin nishani süpitide Uyghur keshtichilikining 2014 - yili 25 - öktebir küni xitayda ötküzülgen tunji nöwetlik “Gheyriy maddiy medeniyet mirasliri körgezmisi” de altun médalgha érishkenlikini körsitish mumkin.
Halbuki, xitay da'iriliri 2016 - yili 1 - aprélda bu yilning Uyghurlar diyarida “Milletler ittipaqliqi tereqqiyat yili” bolidighanliqini, buning eslidiki “Milletler ittipaqliqi terbiye éyi” ning dawami we yüksilishi ikenlikini jakarlap uzun ötmeyla Uyghurlar diyaridiki keshtichilik kespige sujudin kelgen ustilarning keshtichilik maharetlirini ögitishke bashlighanliqi, shundaqla Uyghurlar diyaridiki keshtichi ustilarning da'iriler teshkilligen “Öginish ömekliri” terkibide suju we xangju qatarliq jaylargha ékskursiye we terbiyileshke qatnashqanliqi birdinla metbu'atlarda keng yer élishqa bashlidi.
Bolupmu kuchaliq keshtichi acha - singillarning “Suju keshtichilikining pir ustazi” dep atalghan yaw xuyfén isimlik xitay ayal bilen dostliship, uningdin keshtichilik maharetlirige da'ir hünerlerni ögen'genliki alahide teshwiq qiliniwatqanliqi kishilerning diqqitini tartqan témilarning birige aylandi.
“Milletler ittipaqliqi tereqqiyat yili” pa'aliyitige ulishipla dégüdek otturigha chiqqan “Tengritaghdin halqighan etles” pa'aliyitining pütün Uyghurlar diyarida ewj éliwatqanliqi, shundaqla “Etles toqumichiliqida yéngiliq yaritish” nami astida Uyghur en'eniwi etleschilirini ichkirige apirip terbiyilesh shamilining yuqiri dolqun'gha kötürülüshi bir türlük omumiy éqimgha aylinip qalghanliqi hazir herqaysi metbu'atlardin melumluq. Shuning bilen birge keshtichilik we etleschilikke baghlinishliq mezmunlarning Uyghurlar diyaridiki “Milletler ittipaqliqi” teshwiqatining misalliridiki muhim nuqtigha aylinishigha egiship, buning yalghuz kucha tewesi bilenla cheklinip qalmaywatqanliqi diqqetke sazawer bolmaqta.
Hazir Uyghurlar diyaridiki axbarat wasitiliride xoten wadisi, ili bostanliqi we qumul oymanliqi qatarliq jaylardimu ichkiridin kelgen köpligen keshtichilik we yipekchilik mutexessislirining Uyghur xanim qizlirining alaqidar maharitini östürüshke qandaq yardem qiliwatqanliqi heqqidiki melumatlar otturigha chiqish bilen birge, shu jaylardiki keshtichi we etleschi Uyghur ayallirimu ichkiridiki mashinilashqan keshtichilikning mehsulat miqdari we iqtisadiy qimmet yaritish roligha bekrek meptun bolup qéliwatqanliqi alahide közge tashlinidu.
Bu heqte xoten wilayetlik keshtichilik we etleschilik jem'iyitining mu'awin re'isi hépizixan özining bu jehettiki tesiratini bayan qilip, özining ichkiri ölkilerde, bolupmu suju qatarliq sheherlerde xitay keshtichilikining iqtisadiy ünüm yaritish ehwalidin xewerdar bolghanliqini tilgha aldi.
Uyghur keshtichilikining uzaq tarixqa ége ége ikenlikini tekitligen méhray memtili bu heqte öz qarashlirini biz bilen ortaqlashti. Uning éytishiche, hayatliq muhitining oxshimasliqi tüpeylidin Uyghur keshtichilikidiki bezi özgiche alahidiliklerdin bolghan reng chüshenchisi xitay rayonliridiki xitayche keshtichilikte qollinilidighan renglerdin zor derijide perqlinidiken. Bundaq ehwalda xitay ustilirining Uyghur keshtichi xanimlirigha keshtichiliktin ders bérishini muwapiq déyishke imkan yoq iken.
Hazirqi alaqidar ehwallardin melum bolushiche, bu xildiki pa'aliyetler hazir Uyghurlar diyarida hazir nahiyilerge qarap yüzliniwatqan bolup, bularning hemmisi xitay axbarat wasitiliride Uyghurlar diyaridiki herqaysi milletlerning xitaylar bilen inaq we éjil halda yashawatqanliqining bir türlük ipadisi bolup qalmaqta iken.