Язғучи воесер: “уйғур дияри һәққидики язмамни елан қилишимға виҗданий мәҗбурийитим үндиди”

Тонулған тибәт язғучиси воесер ханим йеқинда радийомизда елан қилған “‛бир тибәтлик әйни йиллири көргән шинҗаң‚ һәққидә толуқлима” сәрләвһилик мақалисидә 2003-йил өктәбирдә йезилған сәпәр хатирисиниң аридин 15 йил өткәндә, йәни уйғур вәзийити кәскинләшкән бүгүнки вәзийәттә елан қилинишидики сәвәбләр һәққидә тохталған.

Аптор мәзкур мақалисидә 2003-йилдики саяһәт хатирисиниң немә үчүн 15 йилғичә елан қилинмиғанлиқи һәққидә тохтилип, “‛бир тибәтлик әйни йиллири көргән шинҗаң‚ намлиқ әслимәм ашу қисқиғинә 5 парчә әсәр биләнла чәкләнгәнликидин әпсуслинимән. Әмма бу хил ақивәт қандақтур мениң бу муқәддәс земинға қайта зиярәт қилип, әсиримни толуқ тамамлаштин ваз кәчкәнликим сәвәбидин әмәс, бәлки у җайниң барғанчә кәскинләшкән вәзийити вә язмилирим сәвәблик бешиға кәлгән еғир қисмәтләр түпәйлидин болған,” дегән.

Воесер йәнә бу һәқтә мундақ дәп язған: “2003-йилдин буян аридин 15 йил өтүп кәткүчә уйғур дияри һәққидики әслимиләрни бу муқәддәс земинни қайта зиярәт қилиш арқилиқ толуқлаш вә дөләт ичидики һөкүмәткә тәвә мәтбуатларда елан қилиш имканийитим болмиди. Әйни чағдики 13 күнлүк саяһитимдә турпан, керийә, хотән, қарақаш, қағилиқ, йеңисар, қәшқәр, маралбеши, ақсуниң бай наһийәси, чақилиқ қатарлиқ җәнубий уйғур дияридики җайларни зиярәт қилиш пурситигә еришкән идим. Әмма шу йили нәшр қилинған “тибәт хатирилири” намлиқ китабим һөкүмәт тәрипидин чәкләнгән китаблар тизимликигә киргүзүлүп, дөләт ичидики мәтбуат әркинликим чәкләнгәчкә җәнубий уйғур дияридики 13 күнлүк саяһитим һәққидики бу әслимиләрни елан қилиш пурситиму болмиди.”

Әмма воесер ханим йәнә хитай һөкүмити тәрипидин йезиш әркинлики пүтүнләй чәкләнгән әһвалда вә бүгүнкидәк уйғур вәзийити кәскинләшкән бир вәзийәттә мәзкур әслимиләрни немә үчүн “әркин асия радийоси” дин ибарәт хитай һөкүмити тәрипидин қаттиқ чәклинидиған чәтәл таратқусида елан қилғанлиқиниң сәвәби һәққидиму тохталған.

У мундақ дәйду: “кейинки йилларда уйғур дияридики достлирим маңа у җайдики вәзийәтниң яхши әмәсликини билдүрүп, сақлишимни тәвсийә қилди. Бу сәвәбтин үрүмчини өз ичигә алған шималий уйғур дияридики җайларни зиярәт қилиш пурсити маңа несип болмиди. Район вәзийитидә яхшилиниш әмәс, әксичә уйғурлар вәзийити барғанчә яманлашти. Мана бүгүнки күнгә кәлгәндә у җайдики мән билән алақисини сақлап кәлгән достлирим из-дерәксиз ғайиб болди. Мән бүгүн бу әслимиләрни ‛әркин асия радийоси‚ да елан қилиш арқилиқ ашу ғайиб қиливетилгән достлирим вә ‛заманивилаштуруш‚ намида вәйран қиливетилгән қәшқәр кона шәһири қатарлиқ муқәддәс җайлар алдидики виҗданий бурчумни, мәсулийитимни ада қилишни ойлидим.”

Воесер ханимниң уйғур дияри һәққидики йүрүшлүк әслимилири радийомизда елан қилинғандин кейин мәзкур әсәр уйғур оқурмәнлириниң сөйүп оқушиға еришкәнлики мәлум болған иди.

Дуня уйғур қурултийиниң баянатчиси дилшат ришит әпәндиму воесер ханимниң уйғурларға қарита һесдашлиқ туйғуси ипадиләнгән бу 5 парчә әслимини оқуғанлиқини билдүрүп, воесер ханимниң худди өз язмисида ейтқинидәк мәзкур әсәрни йезиш арқилиқ өзиниң бир инсанлиқ бурчини ада қилғанлиқини билдүрди. У воесерниң хитай тилида елан қилинған бу әслимисиниң уйғур вәзийити барғанчә кәскинләшкән, милйонлиған уйғур хитай һөкүмити тәрипидин җаза лагерлириға қамалған бир вәзийәттә хитай пуқралириниң хитай һөкүмитиниң қаттиқ бастуруши астидики уйғур вәзийитини чүшинишидә муһим роли барлиқини тәкитлиди.

Язғучи воесер ханимниң йолдиши ваң лишюң 2009 -йили “мениң ғәрбий диярим, сениң шәрқий түркистаниң” намлиқ китабини елан қилған болуп, у 2004-йили “воесер вәқәси һәққидә баян” намлиқ бир мақалә елан қилған. Мәзкур мақалидин мәлум болушичә, тибәт язғучиси воесер ханим, 2003-йили “тибәт хатирилири” ни елан қилғандин кейин һаяти тәқиб астида өткән. У 2004-йилдин буян хитай һөкүмәт даирилири тәрипидин хитайда әркин йезиш вә әсәр елан қилиштин мәһрум қилинип, һаяти тәқиб астида яшап кәлгән.

Ваң лишюң әпәндиниң мақалисидә баян қилинишичә, 2004-йили бейҗиң даирилири язғучи воесерни “өзлүкидин хизмитидин айрилған” дегән нам билән “тибәт әдәбияти” журнилидики тәһрирлик вәзиписидин елип ташлиған. Дөләт ичидики һәрқандақ бир нәшриятта “воесер” дегән аптор намида йезилған әсәрләрниң елан қилинишини чәклигән. Униң давалиниш кинишкисини бикар қилған. Воесерға паспорт берилмәйдиғанлиқи бекитилип, униң хитай дөлити ичидә тибәттики ата-анисини йоқлиғандин башқа һәрқандақ бир җайға әркин беришиға болмайдиғанлиқи уқтурған.